VII ὅτι δεῖ ἐπισφαλῶν καὶ στενῶν τόπων ἀπαντώντων εἰς δύο διαιρεῖν ἅπασαν τὴν στρατιὰν καὶ διχῶς ἀπληκεύειν. Δεῖ δὲ ἐπισφαλοῦς τοσούτου ὄντος τοῦ τόπου ἐξ ἀνάγκης καὶ διχῆ διαιρε θῆναι τὴν στρατιὰν καὶ ἰδίᾳ ἕκαστον τῶν μερῶν ἐν εὐρυχώρῳ καὶ ἐπιτηδείῳ 5 τόπῳ ἀπληκεῦσαι, τῶν κενῶν χωρίων καὶ τῶν τετυπωμένων διαστημάτων ἀκριβῶς ἐν τοῖς δυσὶ τῆς στρατιᾶς τμήμασι φυλαττομένων. Τάξεις δὲ πεζικὰς τὰς ἀναλογούσας ἑκατέρῳ τῶν ἀπλήκτων χρὴ διανεῖμαι πρὸς τὸ ἀσφαλῶς κύκλῳ ἀμφότερα διαφυλάξαι. Εἰ δὲ μὴ ἐξαρκοῦσιν οἱ ὁπλῖται, καὶ ἀπὸ τῶν ἀκοντισιῶν δεῖ κατὰ μέτωπον τοῖς ὁπλίταις ἐντάξαι ἄχρις ἂν συμπεριλάβωσιν 10 ἔνδον τὸ ὅλον ἱππικὸν στράτευμα. Αὕτη δὲ ἡ ἀκρίβεια εἰς ἀμφότερα ὥσπερ εἴρηται τηρηθήτω τὰ ἀπλῆκτα. Προσήκει δὲ καὶ ἄρχοντα τὸν τῶν ἐνδόξων συνέσει καὶ πείρᾳ κεκοσμημένον ἐπιστῆσαι τῷ ἑτέρῳ τμήματι τοῦ στρατοῦ, ὅστις κἀκείνῳ τῷ μέρει “ ἐν ταύτῃ τῇ νυκτὶ τὴν ἐφαρμόζουσαν 12 περιποιήσεται φυλακήν 13. Κρεῖτίον γοῦν ἐστι καὶ ὠφελιμώτερον τὸ διηρημένως 14 ἀπληκεῦσαι 15 ἢ τὸ ἐσφιγμένως 15 καὶ τὸ χάρακα ἔχειν 1 τοῖς ὄρεσι προσεγγίζοντα", κἀντεῦ θεν18 τὰ ἐξ αὐτῶν πεμπόμενα βέλη εὐχερῶς ἐμπίπτειν ταῖς σκηναῖς καὶ τῷ στρατοπέδω μεγίστην προξενεῖν τὴν βλάβην. Εἰ δὲ τὸ διορίζον ὄρος 10 ἀμφότερα 10 11 2 16 19 9 ἁπάντων Α ; ἀπάντων Β. - * Thesaurus s. v. τοσοῦτος : « Xen. Arab., III, 5, 7 : ἦν δὲ ὁ ποταμὸς τοσοῦτος τὸ βάθος. Pro quo per adjectivum Diod. II, 49 : Θάμνοι βαθεῖαι τοσαῦται πεφύκασιν. Quomodo etiam apud Χen. esse dicitur in nonnullis τοσοῦτος βάθος vel βαθύς. 3 και om. B. — * « Distribuer les régiments d'infanterie proportionnellement à la grandeur de chacun des deux camps ». — 5 ἀμφοτέρῳ Β. — * «Ranger des acontistes parmi les hoplites sur la ligne de front ». αύτη B; peut-être faut-il écrire : ἡ αὐτὴ δὲ ἀκρ. τηρηθείτω ΒΚ; τῆ τηρηθήτο E et 7 6 8 2' main de M. - * τὸν ἔνδοξον Α; τὸν τὸν ἐνδόξῳ Κ; τὸν ἔνδοξον ΕΜ; τὸν τῶν ἐνδόξων BC. En 10 12 14 Pas d' souscrit à ce mot dans les mss. 13 faveur de cette dernière leçon, cf. p. 99, 1. 12. κακεῖνα Β. " τὰ μέρη ΒΕΚ; τῷ μέρει AC; τὰ μέρει Μ; la 2' main de M en marge ἴσως τῷ μέρει. — "' ἐφαρμόζουσα Β. — περιποιήσεται φυλακήν. Cette expression est-elle synonyme de περιφυλάσσειν, cf. p. 92, 1. 6 ? Non, cf. p. 117, l. 1. Elle a ici un sens non consigné dans le Thesaurus : «procurera la surveillance à cette section ». 15 ἐσφιγμένως, mot bien formé le Thesaurus n'en cite pas d'exemple dans les auteurs; il note seulement le témoignage d'un lexique. – 16 καί τὸν χ. ἔ. BCE; καὶ τὸν χ. καὶ ἔ. Κ. — " Les exemples de προσεγγίζω au Thesaurus se rapportent tous à des etres animés; il en est de meme pour ἀπαντᾶν. Dans notre auteur, ces deux verbes sont construits avec des êtres inanimés. 19 όρος Κ. 18 « et par suite». 3 τὰ ἀπλῆκτα διέλευσιν δίδωσι τοῖς βουλομένοις ἀπὸ ἑτέρου διαβαίνειν πρὸς ἕτε ρον πρὸς τὸ ἀλλήλοις ἐπιβοηθεῖν εἰ τύχοι ἔφοδον γίνεσθαι πολεμίων, ἴσως οὐδὲ δόξει διηρημένον εἶναι τὸ ἀπλῆκτον, ἀλλ ̓ ὅσον ἐκ τῆς συμμαχίας ὥσπερ ἡνωμένον φανήσεται"· εἰ δ ̓ αὖ πάλιν τὸ διεῖργους ὄρος κωλύει τὴν πρὸς ἄλ5 ληλα τῶν ἀπλήκτων διάβασιν, καὶ πορρωτέρω μακρὰν ἀπ' ἀλλήλων τὰ ἀπλῆκτα γίνεσθαι βιάσαιτο, εἰ ἀγρύπνως καὶ κατὰ τὸ δέον ἑαυτοὺς περιου λάξαιεν, καὶ οὕτως οὐδεμία τούτοις τῇ τοῦ Χριστοῦ χάριτι συμβήσεται βλάβη. Καθάπερ γὰρ οὐ μόνον μετὰ βαρείας δυνάμεως, ἀλλὰ καὶ μετ ̓ εὐαριθμήτου πληθύος ἐνίοτε εἰσελάσαν ἐν τῇ πολεμίᾳ τὸ ἡμέτερον στράτευμα οὐδεμίαν 1ο ὑπέστη βλάβην, ἀλλὰ καλῶς συνετηρήθη, οὕτω δὲ 10 καὶ ἐν μιᾷ νυκτί, εἰ τῇ προσηκούσῃ χρήσονται ἀγρυπνία", οὐδεμίαν ἀπὸ τῆς διαιρέσεως 12 ὑποστή σονται βλάβην. 10 VIII Περὶ τοῦ ὁπόσον ἀριθμὸν ὀφείλει ἔχειν τὸ ἱππικὸν στράτευμα. Τὸ δὲ ἱππικὸν μάχιμον, εἴπερ ἐστὶν ἀνδρῶν 13 ὀκτὼ χιλιάδων καὶ διακοσίων 15 τῷ ἀριθμῷ, εἰς κδ' αὐτὸ τάξεις δεῖ διαιρεῖν ἐχούσας ἀνὰ ἄνδρας τριακοσίους· ταύτας δὲ τὰς κδ' τάξεις εἰς τέσσαρα πάλιν δεῖ ποιεῖν, ὥσπερ καὶ τῶν πεζῶν, ἰσοδυναμοῦντα ἀλλήλοις, ἔχοντα ἀνὰ ἓξ παρατάξεις, ἵνα τῆς στρατιᾶς ὁδεν ούσης ἁπάσης εἰς τὰ τέσσαρα μέρη τό τε ἔμπροσθεν καὶ ὄπισθεν καὶ τὰ πλάγια αἱ ἀνὰ ἓξ παρατάξεις ὁδοιπορῶσιν. Η δὲ τοῦ βασιλέως παράταξις ἐκτὸς τού20 των ἔστω χιλίους ἔχουσα ἵνα τοῖς πονοῦσι μέρεσι ἐν ταῖς μάχαις αὐτὸς ἐκ τῆς ἰδίας ἀποστέλλων παρατάξεως ἐπιβοηθῇ. Εἰ δὲ πλέον εἴη τῶν ὀκτὼ χιλιάδων καὶ διακοσίων ἀνδρῶν τὸ ἰππικὸν, αἱ εἰς τέσσαρα μέρη ἔνδον παρατάξεις αὔξη σιν λαμβανέτωσαν. Καὶ γὰρ ἀνάγκη ἐστὶν βασιλέως ταξειδεύοντος μὴ μόνον ὀκτὼ χιλιάδας ἀριθμὸν ἔχειν 15 τὸ ἱππικὸν στράτευμα, ἀλλὰ καὶ πλείονας. Ταύ 25 τας γὰρ τὰς ὀκτὼ χάριν τύπου μόνον τῶν κβ' 16 ἐξεθέμετα, ὡς χρησίμου ὄντος 1 τοῖς δελομένοις Β. 2 4 ciproquement ». 3 14 τὸ om. Β. « en raison de cette faculté de se porter secours réφαίνεται Β. 9 7 6 διεῖργος Β. – ο περιφυλάξειεν au texte, περιφυλάξοιεν à la marge C, περιφυλάξοιεν les autres mss. — ' οὐδεμίαν τούτοις Β; οὐδεμία τούτοῖς τῇ ACEM; C; οὐδεμία τῇ Κ. — βορείας Β. - καὶ ἃς συνετήθη dans K, avec un renvoi de l' main à la marge, où il Υ a ὡς. Les autres mss. ont καλῶς συνετηρήθη « mais fut conservée intacte, en bon δὴ ABC. ἀγρυπνίαν ΑΚ. — 10 état». 1 τοῦ τοιούτου τύπου ἐν ταῖς μάχαις καὶ τῇ ὁδοιπορίᾳ κατὰ τοὺς εὐρυχώρους τόπους πολεμίων ἀπροόπτως συμπιπιόντων. Εἰ δὲ ἐλάτων ἡ πληθὺς τῶν ὀκτὼ χιλιάδων καὶ διακοσίων ἀνδρῶν ὑπάρχει, ἐλατιούσθωσαν καὶ αἱ τάξεις, καὶ ἀνὰ πέντε ἔσίωσαν καθ ̓ ἕκασία τὰ μέρη. Εἰ δὲ καὶ ἔτι εἰς ἦτον ἀριθμὸν 5 ἀπαρτίζεται τὸ ἱππικὸν στράτευμα, ἐξ ἀνάγκης ἀνὰ δ' τάξεις ἕκασία τὰ μέρη ἐχέτωσαν, πλὴν βασιλέως ἐκστρατεύοντος· καὶ ὁ τῶν δ' παρατάξεων ἀριθμὸς καθ ̓ ἕκασία τὰ μέρη πάνυ ὀλιγοστός ἐστιν. Εἰ δὲ καὶ ἔτι εἰς ἐλάττονα ἀριθμὸν τὸ ἱππικὸν ἀπαρτίζεται στράτευμα, οὐ δεῖ βασιλέα μετὰ τοσούτου ὀλιγοστού πλήθους ἐκστρατεύειν. 10 4 IX Πῶς δεῖ ποιεῖν τὴν ἐκ τοῦ ἀπλήκτου τοῦ στρατοπέδου Τοῦ δὲ στρατοπέδου ἀπᾶραι μέλλοντος τοῦ ἀπλήκτου, μικρόν τι πρὸ τῆς αὐγῆς ἠχείτωσαν αἱ σάλπιγγες, ἵνα πρὸς τὸ ὁδοιπορεῖν ἅπαντες εὐτρεπίζωνται· τοὺς δὲ παρὰ ταῖς δημοσίοις ὁδοῖς ἀπληκεύοντας ἄρχοντας ἔξεστι προ15 σπάττειν τισὶ τοῦ ἰδίου λαοῦ ἐπιβάντας τῶν ἵππων παραφυλάττειν τὰς ὁδοὺς τοῦ κωλύειν καὶ μὴ συγχωρεῖν σαγμάρια ἢ καὶ παριππαράτους" πληροῦντας ὁδοὺς ἢ ἐξέρχεσθαι, ἀλλὰ τρέπειν αὐτοὺς πρὸς τὰ ἀπλῆκτα καὶ τὰς ὁδοὺς κενὰς συντηρεῖν πρὸς τὸ ἀκωλύτως διαβαίνειν 10 τὸ μάχιμον. Οἱ δὲ ἄρχοντες, ὅ τε τῶν προηγουμένων τῆς στρατιᾶς τάξεων καὶ ὁ 12 πλαγιοφυλάκων καὶ ὁ 20 τοῦ σάκα ἀπερχέσθωσαν πρὸς τὴν κόρτην, καὶ εὐχὴν καὶ πρόσταξιν λαμβάνοντες παρὰ τοῦ βασιλέως ἡμῶν τοῦ ἁγίου, πόθεν καὶ ὅπως δεῖ περιπατεῖν εἰς τὸν ἴδιον λαὸν ἀπερχέσθωσαν· καὶ ὁ μὲν, τῆς στρατιᾶς προπορευόμενος, ἡνίκα τὸ δεύτερον σαλπισθῇ, τὰς τρεῖς ἀναλαμβανόμενος 13 μεθ ̓ ἑαυτοῦ τάξεις καὶ δουκάτορας “ ἐξίτω τοῦ ἀπλήκτου, καὶ ἄχρι τόξου βολῆς διάστημα ἢ καὶ 25 δύο μακρυνόμενος τοῦ ἀπλήκτου στηκέτω· σιελλέτωσαν δὲ καὶ οἱ ἄρχοντες 14 2 · ἀτρόπως Κ. — ' ὀλιγοστῶς Κ. – 3 ἀπάραι Ε. 4 Tous les mss. donnent αὐλῆς. Dans C, à la marge, d'une main moderne : « nonne legendum avyñs? » σακμάρια les mss. 5 παριπαράτους Α. — πρὸ Κ. 10 διαβαίνειν τό AC; les autres mss. διαβαίνει τό. 7 • Les mss. τρέφειν αὐτάς. 11 oi, main moderne dans C. μεταλαμβανόμενος Κ. — " δουκά 14 3 τῶν πλαγιοφυλάκων ἐκ τῶν ὑπ' αὐτοὺς ἔνθεν κἀκεῖθεν ἀνὰ μιᾶς παρατάξεως καὶ τὸ αὐτὸ διάστημα τοῖς προπορευομένοις ποιήσαντες σιήτωσαν· τὸ αὐτὸ καὶ ὁ τοῦ σάκα ἄρχων ποιείτω μίαν ὄπισθεν ἀποστέλλων. Τοῦτο δὲ λέγομεν οὐ δι ̓ ὑποψίαν ἐφόδου μεγάλου φοσσάτου· τῶν γὰρ μεγάλων Φοσσάτων αἱ 5 ἐπελεύσεις τῷ πλήθει ταχὺ διαγινώσκονται, καὶ εἰ μὴ πάντη ῥᾴθυμός ἐστιν ὁ στρατηγὸς, ἀλλ' ἐγρήγορος, τὰς φοσσατικὰς ἐφόδους οὐκ ἀγνοήσει ποτέ, ἀλλ ̓ ἵνα μὴ διὰ τὸ ὀλίγους τινὰς εἰ συμβῇ πρὸς τὸ ἁρπάσαι τι λάθρα παραγενομένους συγκεχυμένῃ τῇ στρατιᾷ καὶ περισπασμένῃ τυγχανούσῃ διὰ τὴν κίνησιν ταραχήν τινα καὶ δειλίαν παράσχωσι. Κατ' αὐτὴν δὲ τὴν δευτέραν ἠχὴν τῶν σαλπίγγων τιθέσθω ἡ βασιλικὴ σκηνὴ, εἶθ ̓ οὕτως καὶ αἱ λοιπαί· οὐ γὰρ πρὸ αὐτῆς ἁρμόζον ἐστὶν ἑτέραν στῆναί ποτε πηγνυμένους τοῦ ἀπλήκοὔτε πάλιν τοῦ πλήθους κινεῖν μέλλοντος πρὸ ταύτης ἑτέραν πεσεῖν. ὁμοίως δὲ καὶ κατὰ τὸ δεύτερον σάλπισμα τοῦ στρατοπέδου ἕκαστος ἐπιφορτιζέτωσαν τοῖς ἀχθοφόροις ζῴοις τὴν ἰδίαν ἀποσκευὴν καὶ σηκέτωσαν εἰς τὰ 15 ἑαυτῶν ἀπλῆκτα, ἀπεκδεχόμενοι τὴν τρίτην ἠχὴν τῆς σάλπιγγος καὶ τὴν τοῦ βασιλέως ἡμῶν τοῦ ἁγίου σὺν ταῖς ἱππικαῖς τάξεσιν ἀπὸ τοῦ ἀπλήκτου ἔξε οδον. Επειδὰν δὲ τὸ τρίτον ἠχήσῃ, ἐποχούμενος ὁ βασιλεὺς ἡμῶν ὁ ἅγιος τῷ ἰδίῳ ἵππῳ ἐξίτω τοῦ ἀπλήκτου μετὰ τῶν ἑπομένων αὐτῷ παρατάξεων. 10 20 X Περὶ ὁδοιπορίας. Εν δὲ τῇ ὁδοιπορίᾳ αἱ μὲν ἓξ παρατάξεις ἅμα τῇ τοῦ βασιλέως ἡμῶν τοῦ ἁγίου προπορευέσθωσαν, ἀλλ' οὐ δίχα τάξεως. Τούτων γὰρ ἡ μὲν μία ἐξ ἱκα τοῦ διαστήματος ἔμπροσθεν ὁδευέτω πρὸς τὸ βλέπειν καὶ κατασκοπεῖν καὶ ὡς ἂν τὰ τῶν πολεμίων στοχάσηται καὶ ἐφεύροι μηνύειν τῷ ἁγίῳ ἡμῶν βασιλεῖ· τῶν δὲ ὑπολιμπανομένων ε' αἱ μὲν τρεῖς προπορευέσθωσαν, αἱ δὲ δύο ἔνθεν 25 κἀκεῖθεν τῆς τοῦ βασιλέως ἡμῶν τοῦ ἁγίου παρατάξεως κατόπιν τῶν ἔμπρο σθεν τεταγμένοι 10 τὴν ὁδὸν ἀνυέτωσαν· ἀφ ̓ οὗ δὲ τῆς ὁδοῦ αἱ προηγούμεναι ἱππικαὶ τάξεις ἀπάρξονται παραύτικα, καὶ τὸ μέτωπον τῶν πεζῶν τὸ κατ ̓ εὐ 10 3 θεῖαν τῆς ὁδοῦ κείμενον κατὰ νῶτον αὐτῆς ἑπέσθω· αἱ δὲ πλάγιοι πεζικαὶ καὶ τὸ ὄπισθεν τῆς συντάξεως μέρος, εἰ ὁ τόπος ὁμαλός ἐστι καὶ εὐρύχωρος κατὰ τὴν τοῦ ἀπλήκτου θέσιν καὶ τὸ σχῆμα ὁδοιπορείτωσαν, περιέχουσαι μέσον τὸ ὑπουργικὸν ἅπαν σὺν τοῖς ἀχθοφόροις ζῴοις. Η δὲ βασιλικὴ ἀποσκευὴ 5 παντὸς προπορευέσθω τοῦ ὑπουργικοῦ καὶ σημεῖον ἐχέτω χάριν γνωρίσματος· καθεξῆς δὲ ταύτῃ τὸ λοιπὸν ἐπακολουθείτω τῶν σκευοφόρων· αἱ δὲ τῶν πλα γιοφυλάκων παρατάξεις ἔσωθεν μὲν πρὸς τὰς πλευρὰς τῶν πεζικῶν τάξεων ἀνὰ τρεῖς ἑπόμεναι ἑτέρα τῇ ἑτέρᾳ βαδιζέτωσαν. ἔξωθεν δὲ τούτων ὁμοίως κατὰ πλευρὰν ἕτεραι τῷ ὁμοίῳ σχήματι ἀνὰ τρεῖς πορευέσθωσαν· αὗται δὲ αἱ ἐξώ τεραι καὶ πλαγιοφύλακες ἓξ παρατάξεις τῶν δύο μερῶν ἀνὰ λ' ἄνδρας ἑκάστη ἀπὸ τοῦ ἰδίου λαοῦ ἀφοριζέτω καὶ μηκόθεν τούτους ἐν τοῖς πλαγίοις στελλέτω ἵνα τὰ τῶν πολεμίων πάντα διασκέπίωνται ἐν τοῖς αὐτῶν μέρεσι καὶ τοῖς μεγάλοις αὐτῶν ἄρχουσι πάντα διδάσκωσιν. ὁ δὲ ἄρχων τῶν ἑτέρων ἓξ τῶν ὀπισθίων, τῶν καὶ σάκα καλουμένων, ἄνδρας καὶ αὐτὸς ἀφορίσας ρ' μεθ ̓ ἡγε15 μόνος τινὸς ἐμπείρου, ἐάτω ἀπὸ διαστήματος περιπατεῖν ἐκ τῶν ὄπισθεν, ἵνα καὶ αὐτοὶ κατασκοπῶσιν τοῦ μὴ κατὰ νῶτον τούτοις ἀδοκήτως ἐπελθεῖν τοὺς πολεμίους. Προσήκει δὲ διά τε τοὺς Αραβας καὶ τοὺς Τούρκους τοὺς θρασύτερον ἐφορμῶντας ταῖς παρατάξεσι πρὸς ἀποτροπὴν αὐτῶν εἰς ἑκάστην τῶν ἐξωτέρω οὐσῶν ιβ ́ παρατάξεων ἀνὰ ρυ' τοξότας ἄνδρας πεζοὺς ἀπὸ τῶν ταξιαρχιῶν τῶν μονομερῶς ἐχουσῶν τοὺς τοξότας ἀφορίσαντα διανεῖμαι τοῦ σὺν αὐταῖς ὁδοιπορεῖν. 20 8 10 6 7 ὁ δὲ βασιλεὺς ἐχέτω μεθ ̓ ἑαυτοῦ τοξότας ὅσους ἂν βούληται· ἐχέτω δὲ καὶ ῥῶς καὶ μαλαρτίους 12. Εἰ δὲ ποῦ κατὰ πάροδον ἐντύχοι χωρίοις τὸ στράτευμα, ἐάτωσαν τοὺς ὑπουργοὺς πρὸς πορισμὸν ἀπιέναι χρειῶν· εἰ δὲ μικρόν τι 15 παρεξέλθωσι διὰ τὸ ἐκ πλαγίου καὶ ἐκτὸς τῆς ὁδοῦ συγκεῖσθαι χωρία, αἱ τῶν πλαγιοφυλάκων ἐξώτεραι τάξεις ἀπίτωσαν πρὸς φυλακὴν αὐτῶν, τῶν σαλπίγγων τὸ ἀνακλητικὸν ἠχουσῶν 13 καὶ τὴν στρατιὰν εἰργουσῶν τοῦ μὴ ὁδοιπορεῖν, ἀλλὰ προσμένειν τὴν τῶν ὑπουργῶν ἄφιξιν· μετὰ δὲ τὴν ἐκείνων ἄθροι 1 βασιλὴ Κ. 2 πατέραι. — 4 les mss. 5 3 Les mss. 8 και cf. ἐπακολουθήτω les mss., sauf M; p. 100, l. 7; p. 105, l. 21. καὶ ajouté après ὁμοίως par C. ἐξότεραι les mss. ; αἱ om. Κ. * διασκέπωνται ἔχων Μ, αίχων ΑE; dans E, une main recente a fait la correction ἔχων. τασκεπῶσιν Μ. ταξιαρχῶν les mss. Dans C, en marge, de la main moderne : « Lege ταξιαρ χίων ut patet ex sensu et regimine fam. ἐχουσῶν. » μομερῶς la l' main de k et de M. " τοὺς Μ. — 13 μαλαρτίους ΑΕΜ; Κ μαλ' ἀρτίους; cf. ce même mot p. 105, 1. 16. — 13 ἠχούντων C. |