Images de page
PDF
ePub

sionem suam facturos mittere procuretis, et qui venire noluerint a communicatione fidelium sequestretis. (Fol. 206 vo.)

10. Sanctissimo patri ac domino Honorio, Dei gratia summo pontifici, H. (1), decanus beati Aniani Aurelianensis, sanctitatis ejus humilis filius, devotissima pedum oscula. Bone voluntatis, et, sicut credimus, circa fideles Domini mulier integre caritatis de rerum facultatibus quas habebat edificavit Domino locum sanctum, in quo candidi habitus et sine veste linea, quod est valde contrarium sorti feminee, moniales de mundi fluctibus ad portum penitentie revocate, jejuniis, vigiliis, psalmis, orationibus, molem carnis, licet vanissimam, affligentes, venienti sponso cum succensis lampadibus sicut prudentes virgines obviabant, pro peccatis suis et pro salute populi pia devotione veniam deprecando. Cumque locum illum, cujus situs erat in nemore fructuosus, per aliqua temporum curricula pacifice predicte virgines tenuissent, tandem fures universis rebus, que vix ad usum modum subpetebant, predictum habitaculum privaverunt; sed nullam monialium, volente Domino qui custodit sanctorum animas et castitatem diligit, libidinose coitu corruperunt. Sane predicte virgines, eventu formidabili perturbate, fragilitati sue consulendo pariter et timori, ne nove religionis infantia sub annis teneris deperiret, se ad locum tutiorem spe tutioris habitaculi transtulerunt. Et idem predicta mulier, fervens circa negocia Jesu Christi, surgere fecit opus, novam basilicam et novum habitaculum construendo; sed evocata citius de vita medio ceptum opus nequaquam potuit adimplere. Cum igitur summus pater, qui per Dei misericordiam sedet et presidet in sublimi, karitatis debeat opera longius et sublimius intueri, sanctitatem vestram devotis precibus exoramus quatinus omnibus qui ad ampliandum et perficiendum opus dictum suas miserint elemosynas, talem indulgentiam concedatis ut ipsi benefactores de misericordia vestra collectentur, et mentes plurium, que per longum tempus sub carnis egritudine torpuerunt, ad amorem caritatis ardentius per Dei gratiam reducantur (2). (Fol. 195.)

Mais ce n'est pas seulement l'histoire du diocèse d'Orléans, c'est l'histoire générale à laquelle notre formulaire apporte des contributions nouvelles. A la vérité, les deux lettres suivantes d'exhortation à la

(Le Gallia christiana ne connaît point de doyen de Saint-Aignan d'Orléans dont le nom ait eu H. pour initiale sous le pontificat d'Honorius. Cf. Mém. de la Soc. hist.

et arch. de l'Orléanais, XVIII (1884),
p. 47.

(2) Suit (fol. 106) une lettre d'Hono-
rius III accordant l'indulgence demandée.

FORMULAIRES

DE LETTRES DU XII, DU XIII*

ET

DU XIV SIÈCLE.

FORMULAIRES

DE LETTRES

DU XII, DU XIIIe

ᎬᎢ

DU XIV SIÈCLE,

croisade, au nom de Raoul de Mérencourt, patriarche de Jérusalem (1214-1225), et d'Alfonse de Castille (1158-1214) sont banales :

11. Sanctissimo patri ac domino I., Dei gratia summo pontifici, R., Jherosolimitanus dictus patriarcha, salutem et tam devotam quam debitam in omnibus obedientiam. Cum splendorem amiserit lucerna fidei, ad hoc debet niti fidelis quilibet ne possit penitus obfuscari; cum peccata peccantium claritatis divine radium cecitati subsiderit (sic), redemptor omnium de nostris manibus sacrosanctam terram eripuit, in qua, pro nobis factus patri obediens, sanguinem effudit proprium, ut nos secum regnare faceret in eternum. Que terra, licet divinum flagellum tulerit, tamen ipsam pro omnibus diligit Dominus, et ad ipsius deliberationem quamplurimi populi signum crucis salutifere susceperunt : qui bajulantes crucem in corpore, facti electi Domini, penam incomparabilem patiuntur; et paganorum detenti vinculis, in contemptum Dei verberati, penis gravissimis affliguntur. Nos siquidem, Christianorum gemitus et lacrimas attendentes, sanctitati vestre planctum et gemitum presentamus, pro nobis et pro eisdem etiam preces humillimas porrigentes quatinus planctum plangentium et assidue clamantium colligentes, vos ad misericordiam inclinetis, et dilectos filios vestros per predicationis beneficium moneatis ut signum Dei deportantes in humeris tante peregrinationis honus suscipiant, et, eorum mediante subsidio, nostra nobis possit hereditas resignari, et captivi de manibus paganorum liberari. (Fol. 205.)

12. Serenissimo domino Philippo, Dei gratia Francorum regi, Alfunsus, eadem gratia Castellensium rex, salutem in eo qui dat salutem regibus. Dubitare mori nemo debet pro Christi nomine, cum legatur Christus mortem pro populo pertulisse. Semen Chanaan, et non Juda, violenta progenies, incircumcisus populus et immundus, maculate mentis et conscientie gentilis, regno proximi sunt et confines, vasa mortis in manibus suis continentes, nos et sancte fidei professores tam innata malitia quam assueta perfidia persequuntur. Ab eis nihil minus quam mortem expectamus. Proh pudor! et in ministros altaris non desinunt degrassari. Gaudium eorum est et affectus mutilare servos simul et filios crucifixi. Memorati quidem idolatre, Trinitatis hostes, nostrum sanguinem sitientes, in nostras animas conjurarunt. Sed nos offerre volentes nosmetipsos sacrificium Deo in odorem suavitatis, in instanti die maii cum eis qui viam pacis minime cognoverunt, ante quorum oculos timor Dei non est, sumus procul dubio conflicturi, firmiter confidentes quod, licet paucissimi, et ipsi multiplicati sint in equis et curribus necnon et numero, de celo nobis adveniet fortitudo. Cum igitur murum integritate solidum debeatis et vallum fidei providere, serenitati

vestre preces porrigimus cum singultu quatinus de regno vestro vernaculos expeditos et armatos milites ad nostrum coadjutorium transmittatis, nihil in aliquo dubitantes quod, si sanguis noster in conflictu Christi respondet sanguini, vere poterimus inter martyros computari. (Fol. 208.)

Mais la lettre de Philippe Auguste aux nobles poitevins et la réponse desdits nobles au roi, qu'on va lire, ne sont assurément pas entachées de banalité. Il est facile d'en restituer la date. Elles se rapportent aux événements de l'année 1213, à l'époque où Philippe médita l'invasion de l'Angleterre (1):

13. Ph., Dei gratia Francorum rex, dilectis [et] fidelibus suis nobilibus viris in Pictavia constitutis, salutem. Dilectam nostram nobilem dominam Flandriarum comitissam domino Ferrando dedimus in uxorem; et cum Flandrensis comitatus ad nostrum dinoscatur feodum pertinere, nominatus Ferrandus debitam fidelitatem nobis exibuit et impendit. Sed cum ipsum de novo citaverimus quod nobiscum in Angliam devenisset, ipse venire penitus recusavit, et a nobis quedam que modo postulanda non fuerant postulavit. Nos igitur, de fidelitate vestra penitus confidentes, vestre mandamus universitati quatinus apud talem locum tali die conveniatis; quia Ferrandum primo volumus expugnare, necnon in Angliam, in quam conjuravimus, postmodum transmeare.

14. Serenissimo domino Ph., Dei gratia Francorum regi, fideles sui viri nobiles in Pictavia constituti, salutem et sinceram ei serviendi voluntatem. Vestra nobis excellencia designavit quod nos aput talem locum tali die convenire minime differamus, cum domino Ferrando, comite Flandriarum, qui suum vobis, sicut asseritis, denegavit obsequium, pugnaturi. Sed hoc vobis et Pictavie non credimus expedire, quia, si fuerimus absentes, inde grave dispendium poterit provenire. Nos igitur, vobis et terre vestre providere volentes, vobis bona fide consulimus quatinus remanere nos in Pictavia permittatis, quia, nisi caute providerimus, inimici regie majestatis Rupelle portui poterunt applicare, necnon in absentia nostra totam Pictaviam ocupare. (Fol. 207.)

FORMULAIRES

DE LETTRES DU XII, DU XIII*

ET

DU XIV SIÈCLE.

La seconde partie du formulaire est occupée tout entière, nous

Cf. OEuvres de Rigord et de G. le Breton, éd. Delaborde, Paris, 1882, in-8°, I, p. 250.
TOME.XXXIV, 2° partie.

2

[ocr errors]

441

FORMULAIRES
DE LETTRES

ET

l'avons dit, par les pièces d'un procès. Un certain J..., sous-diacre, du diocèse d'Auxerre, avait obtenu la collation d'un bénéfice d'un abbé,

DU XI, DU XÌ patron de ce bénéfice. L'évêque diocésain (de Chartres) avait toutefois refusé audit sous-diacre « la cure d'âmes »; il en avait même investi une autre personne; décisions dont l'intéressé avait appelé au SaintSiège. Tel est le sujet du procès.

DU XIV SIÈCLE.

Par une bulle datée de Latran, l'an premier de son pontificat, Honorius III commet l'examen de la cause entre le sous-diacre et l'évêque (Renaud de Bar, 1182-1217) à l'abbé de Sainte-Euverte, au doyen et au chantre d'Orléans (1). Ces trois personnages citent l'évêque à comparaître devant eux, à plusieurs reprises (2). Celui-ci se décide enfin à constituer comme procureur « Gaufridum, clericum nostrum, latorem presentium ». Geoffroi requiert jour de conseil (deliberationis inducias) et multiplie les artifices dilatoires. Cependant les gens du pape lui ordonnent d'y mettre fin. L'évêque ne répond pas. Il est frappé canoniquement :

15. V. Sancti Evulcù dictus abbas (3), J. decanus, J. cantor Aurelianensis, dilecto suo decano Carnotensi, salutem et sinceram in Domino dilectionem. Auctoritate domini pape nobis commissa vel indulta, simpliciter et peremptorie citari fecimus reverendum patrem Carnotensem episcopum ut coram nobis compareret, tali subdiacono responsurus super quadam ecclesia qua se dicit ab ipso contra justiciam spoliatum. Sed dictus episcopus non comparuit nec responsalem misit, nominato subdiacono sicut vel quantum debuit expectante. Propter quod nominatus episcopus manifeste contumax reputatur. Cum igitur de contumacia manifesta nemo lucrum debeat reportare, auctoritate premissa vobis mandamus quatinus eundem episcopum ab introitu ecclesie suspendatis, et, donec satisfecerit, dictam suspensionem observari firmiter faciatis. Reddite litteras. (Fol. 198.)

Au bout de quarante jours la peine est aggravée :

16. ...Cum, crescente malitia, crescere debeat et pena, auctoritate vobis apostolica mandamus quatinus iteratum episcopum a celebratione divinorum et

(1) Fol. 196.

-(2) Fol. 196 v° et 197.(3) Valgrinus (1200-1225), abbé de Saint

Euverte.

collatione prebendarum matris ecclesie suspendatis; quia sic puniri debet propter sue negligentiam pravitatis. Reddite litteras. (Fol. 198.)

L'évêque cède, demande et obtient l'absolution. Mais le sous-diacre réclame des dommages-intérêts : les tergiversations de son adversaire lui ont fait dépenser 50 sols. Ces frais, l'évêque refuse de les payer; et, comme six mois se sont écoulés depuis que le bénéfice en litige est devenu vacant, il déclare qu'il a désormais le droit d'en disposer sans l'assentiment du patron; il interjette appel, lui aussi, au SaintSiège:

17. Quia de stando juri vobis prestitimus cautionem, dictam ecclesiam et expensas sibi restitui postulavit [J. subdiaconus]. Sed nos ecclesiam vel expensas conquerenti restituere non debemus, quia, cum ecclesia memorata per sex menses et amplius vacaverit, eam conferendi liberam habuimus potestatem. Nunc autem super hoc ad sedem apostolicam appellamus et terminum appellationis nostre talem diem dominicam assignamus. Cum igitur dominus papa judex sit omnium et ad ipsum liceat appellari, vobis auctoritate premissa mandamus firmiter inhibentes quod in negocio premisso nullatenus procedatis, quia nos appellationem prosequemur. (Fol. 200.)

L'appel n'est pas recevable, réplique le sous-diacre, pour plusieurs raisons; et d'abord parce que l'évêque a juré de comparaître devant les trois commissaires. Ceux-ci prient en effet l'évêque de venir au moins soutenir en leur présence la validité de son appel. Sur son refus catégorique, ils ordonnent au doyen de Chartres de l'excommunier. L'excommunication est prononcée (fol. 201).

A la requête de l'évêque excommunié, le pape intervient de nouveau pour confier à P. (1), évêque, A., chantre, et G., archidiacre de Paris, l'examen de la validité de l'appel du prélat excommunié. Les témoins entendus, ces nouveaux commissaires déclarent ledit appel frivole et en renvoient l'auteur devant ses premiers juges. L'abbé de Saint-Euverte, le doyen et le chantre d'Orléans font alors investir par

Pierre de Nemours (1208-1219).

FORMULAIRES

DE LETTRES DU XI, DU XIII°

ET

DU XIV SIÈCLE.

« PrécédentContinuer »