Images de page
PDF
ePub

IB. Martin prvenit

Ph. Simonneau Sculpsit

Homage rendu a Philippe de Valois dans le choeur de l'Eglise Cathedrale
d'Amiens par Edouard III.Roy d'Angleterre Duc de Guienne.1329.

HISTOIRE

GENEALOGIQUE

ET CHRONOLOGIQUE DES PAIRS DE FRANCE

CHAPITRE PREMIER.

ANJOU, COMTÉ ET DUCHÉ PAIRIE

Anjou ancien comté-Pairie.

Semé de France au

lambel de 3. pendans de guentes.

Anjou moderne,
duché-Pairie.
Semé de France,
à la bordure de gueu-
les.

E ROY S. Louis donna au mois d'août 1246. pour appa nage les comtés d'Anjou & du Maine à fon frere Charles de France I. du nom, roy de Naples & de Sicile. Charles II. fon fils, auffi roy de Naples & de Sicile, maria Marguerite la fille aînée avecharles de France comte de Valois, fils puîné du roy Philippe le Hardy. Ce fut en faveur de ce comte de Valois que le roy Philippe le Bel par lettres données à Courtray au mois de feptembre 1297. érigea le comté d'Anjou en Pairie pour ce comte & fes fucceffeurs. Elle fut éteinte enfuite par l'avenement de Philippe de Valois fon fils à la couronne. Ce même roy donna le Comté d'Anjou à Jean de France fon fils aîné, pour le tenir en Pairie avec le duché

Tome III.

[ocr errors]

A

Septemb. 1297.

tes, Layette Andegavia 279.

Martene, Thefau

rus novus, Anecdot, tome I. col. 1300.

de Normandie & le comté du Maine; par lettres du 17. fevrier 1331. rapportées tome A
second de cette hiftoire, page, 543. & ce prince étant devenu roy en 1350. ces Pai-
ries furent éteintes une feconde fois. Il érigea depuis l'Anjou en duché-Pairie par let-
tres données à Boulogne au mois d'octobre 1360. en faveur de Louis de France fon
fecond fils. Ce duché fut réuni à la couronne par le décès de René d'Anjou roy de Na-
ples fon petit-fils, qui mourut le 10. juillet 1480. Le 4. fevrier 1514. il fut donné à
Louife de Savoye mere de François I. puis devint partie de l'appanage d'Henry de Fran-
ce, troifiéme fils du roy Henry II. par lettres données à Moulins le 8. fevrier 1560.
registrées le 21. mars fuivant. Ce prince le conserva jusqu'au 30. may 1574. qu'il par-
vint à la couronne, & le donna pour accroiffement d'appanage par lettres datées de
Paris au mois de may 1576. à François duc d'Alençon fon frere puîné, qui en jouit
jufqu'au 10. juin 1584. qu'il mourut. Gafton de France, frere du roy Louis XIII. porta
le titre de duc d'Anjou, jufqu'en l'an 1626. qu'il fut fait duc d'Orleans. Philippe de B
France fon neveu eut le même titre en 1640. jufqu'en 1661. qu'il devint duc d'Orleans.
Philippe, fecond fils de Louis dauphin de France, fils de Louis XIV. l'a auffi porté de-
puis le 19. decembre 1683. qu'il naquit, jufqu'au 16. novembre 1700. qu'il fut declaré
roy d'Efpagne. Le roy Louis XV. a eu le titre de duc d'Anjou en naiflant, & l'a con-
servé jufqu'au 8. mars 1712. qu'il devint dauphin par la mort de fon frere aîné: mais pas
un de ces fils de France depuis l'an 1584. n'a cu ce duché en proprieté. La généalogie
des differens comtes d'Anjou de la maison royale a été rapportée au tome I. de cette
histoire page 227. & fuivantes, & page 393. & fuivantes. Celle des anciens comtes le
fera au chapitre des fénéchaux de France.

[ocr errors]

P

Erection du comté d'Anjou en Pairie.

C

HILIPPUS Dei gratiâ Francorum rex. Ad honorem cedit & gloriam regnantium & regnorum, fi ad regiæ poteftatis dirigenda negotia infignibus viri conf Tréfor des Char- picui præficiantur officiis, & inclytis præclaræ perfonæ dignitatibus præferantur, ut & ipfi fua gaudeant nomina honoribus intitulata magnificis, & cura regiminis talibus decorata lateribus; à folicitudinibus relevetur pacifque ac juftitiæ robora quæ regnorum omnium fundamenta confiftunt confervari commodiùs valeant, & efficaciùs mi-. nistrari. Ex hoc etiam gratiam credimus extolli regnantium, & vigorem crefcere fidei & devotionis in fubditis, fi viri præclari virtutibus, & nitore confpicui, meritis & congruis efferantur honoribus, & fidelium obfequiofa devotio condignis præmiorum retributionibus profequatur; ut & ipfi pro fuæ merito probitatis fibi honoris titulos accreviffe congaudeant, & alii eorum exemplo ad fimilia ferventiùs animentur. Notum igitur facimus univerfis præfentibus & futuris, quod nos attendentes devotionis, fidei, & fidelitatis probatæ conftantiam, necnon prudentiam, & providam circumfpectionis induftriam cariffimi germani & fidelis noftri Caroli comitis Andegaviæ, grataque & accepta fervitia quæ nobis in noftris & regni noftri negotiis probatis affectibus impen- D dit diutius, & exhibet inceffanter, ac laboris etiam & expenfarum onera quæ ad nof trum & ipfius regni honorem fubiisse dignofcitur : Confiderantes etiam quod duodecim Parium qui in prædicto regno noftro antiquitus effe folebant, eft adeo numerus diminutus, quod antiquus ejufdem regni ftatus ex diminutione ejufmodi deformatus multipliciter videbatur: ficque volentes eumdem comitem hujufmodi fuæ probitatis & præcellentium meritorum obtentu honoribus promovere præcipuis, & non minus regni noftri folium veterum dignitatum ornatibus reformare, comitem ipfum de gratiæ noftræ abundantia & plenitudine regiæ poteftatis, præfati regni noftri ereamus & promovemus in Parem, & Paritatis hujufmodi dignitatem Andegaviæ comitatui annexantes, præfentium tenore statuimus, ut tam in fe quam fuccefforibus ejufdem comitis Andegavenfis, qui pro tempore fuerint, Par ejufdem regni perpetuis temporibus habeatur, omniumque Paritatis ejufdem, quemadmodum diligens, & fidelis dux Burgundiæ com- E par ejus jure & prærogativa lætetur: pro quali quidem Paritate nobis homagium præftitit idem comes, ac fucceffores fui Andegavenfes comites nobis & fuccefforibus noftris Franciæ regibus præftare perpetuo tenebuntur. Quod ut ratum & ftabile perseveret, præfentibus litteris noftrum fecimus opponi figillum. Actum Curtraci anno Domini M. CCXCVII. mense septembri.

[subsumed][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small]

A

B

C

L

'ARTOIS eft une des provinces des Païs - bas. Elle eft fituée entre la Flandre, la Picardie, le Boulonnois & le Cambrefis. Arras en eft la ville capitale. Le comté d'Artois fut érigé en pairie par lettres du roy Philippe le Bel données à Courtray au mois de feptembre 1297. en faveur de Robert II. comte d'Artois, dont la généalogie a été rapportée au premier tome de cet ouvrage page 381. & fuivantes. Ce comté - pairie fut adjugé en 1309. à Mahaud fille du comte Robert II. par préference à Robert d'Artois fon neveu. Il a été parlé de ce procès tome I. de cette hiftoire p. 384. & 386. Jeanne de Bourgogne, fille unique de Mahaud comtesse d'Artois, & d'Othon IV. comte Palatin de Bourgogne, époufa le roy Philippe le Long. Jeanne de France leur fille aînée, femme d'Eudes IV. duc de Bourgogne, hérita de l'Artois & le tranfinit à fon petit - fils Philippe duc de Bourgogne par la mort fans-enfans. Marguerite de Flandres fa coufine, qui lui étoit fiancée, lui fucceda au comté d'Artois, comme petite - fille de Marguerite de France, feconde fille du roy Philippe le Long & de Jeanne de Bourgogne. Marguerite de Flandres, heritiere d'Artois, époufa Philippe de France I. duc de Bourgogne de la feconde race. Ses defcendans jouirent de ce comté, qni paffa dans la maifon d'Autriche par le mariage de Marie de Bourgogne, fille de fon arriere-petit-fils, avec Maximilien archiduc d'Autriche, depuis empereur. Cela fut contre la loi des appanages de France, qui doivent être réunis à la couronne au défaut de mâles ; & en confequence l'Artois y a été réuni par le traité des Pyrenées en 1659. Confultez pour le comté & pairie d'Artois les pieces qui fuivent, & tome I. de cette hiftoire p. 237. & fuivantes.

PIECES CONCERNANT LE COMTE' - PAIRIE D'ARTOIS.

PHI

Erection du comté d'Artois en pairie.

Sept. 1297.

Trefor des Char. tres, layette Attre.

HILIPPUS Dei gratiâ Francorum rex. Ad honorem cedit & gloriam regnan tium & regnorum, fi ad regiæ poteftatis dirigenda negotia, infignibus viri confpicui præficiantur officiis, & inclitis perfonæ præclaræ dignitatibus præficiantur; ut & ipfi fua gaudeant nomina honoribus intitulata magnificis, & cura regiminis talibus de- batum 166. corata lateribus à follicitudinibus relevetur, pacifque ac juftitiæ robora quæ regnorum omnium fundamenta conftituunt confervari commodiùs valeant & efficaciùs miniftrari. Et per hoc etiam gratiam credimus extolli regnantium & vigorem crefcere fidei & devotionis in fubditis, fi viri præclari virtutibus & nitore confpicui meritorum congruis efferantur honoribus & fidelium obfequiofa devotio condignis præmiorum retributionibus profequatur; ut & ipfi pro fuæ meritis probitatis fibi honoris titulos accreviffe congaudeant, & alii corum exemplo ad fimilia ferventiùs animentur. Notum igitur facimus univerfis tam præfentibus quàm futuris, quòd nos attendentes devotionis fidei & fidelitatis probatæ conftantiam, necnon prudentiam & provide circumfpectionis induftriam

[ocr errors]

49. Octob. 1309.

Procès de Ro

du roy, 244.

chariffimi confanguinei & fidelis noftri Roberti comitis Attrebatenfis, grataque & ac- A
cepta fervitia quæ nobis in noftris & regni noftri negotiis probatis effectibus impendit
diutiùs & exhibet inceffanter, ac labores etiam & expenfarum onera quæ ad noftrum &
ipfius regni honorem fubiiffe dignofcitur; confiderantes infuper quod duodecim Pa-
rium qui in prædicto noftro regno antiquitus effe folebant, eft adeò numerus diminu-
tus, quòd antiquus ejufdem regni ftatus ex diminutione hujufmodi deformatus multi-
pliciter videbatur; ficque volentes eundem comitem hujufmodi fuæ probitatis & præ-
cellentium meritorum obtentu honoribus promovere præcipuis, & non minùs regni fo-
lium veterum dignitatum ornatibus reformare, comitem ipfum de gratiæ noftræ abun-
dantiâ & plenitudine regiæ poteftatis præfati regni Francia creamus & promovemus in
Parem & Paritatis hujufmodi dignitatem Atrebatenfi comitatui annexentes, præfentium
tenore ftatuimus, ut tam ipfe quàm fucceffor ejufdem comes Atrebatenfis qui pro tem-
pore fuerit, Par ejufdem regni perpetuis temporibus habeatur omnique paritatis ejuf- B
dem, quemadmodum dilectus & fidelis nofter dux Burgundiæ compar ejus, jure &
prærogativa lætetur : pro qua fiquidem paritate nobis homagium præftitit idem comes,
ac fucceffores fui Atrebatenfes comites nobis & fuccefforibus noftris Franciæ regibus
præftare perpetuò tenebuntur: quòd ut ratum & ftabile perfeveret præfentibus litteris
noftrum fecimus apponi figillum. Actum Curtraci anno Domini 1297. menfes sep-
tembris. Scelle d'un feeau pendant à cordon de foye verte & rouge.

L'arrêt par lequel il eft jugé qu'il n'y a loy ni coutume pour les douaires des veuves des pairs, donné ès enquêtes des octaves de la Touffaints 1306. est rapprrté tome II. de cette histoire page 811.

La teneur d'une prononciation du roy Philippe le Bel, par quoy il declara & adjugea à la comteffe d Artois la comté & pairie d'Artois.

P

HILIPPUS Dei gratiâ Francorum rex. Notum facimus univerfis tam præsentibus quàm futuris, quòd cum contentio feu controverfia aut queftionis materia bert d'Artois, M. orta effet coram nobis feu curia noftra, inter dilectam & fidelem confanguineam nofde la bibliotheque tram Mathildim comitiffam Attrebatenfem pro fe ex unâ parte, & dilectum & fidelem noftrum confanguincum Robertum filium Philippi filii quondam clara memoriæ Roberti comitis Attrebatenfis pro fe & fororibus fuis, ac Blanchiam de Britanniâ uxorem quondam dicti Philippi; ac matrem dicti Roberti conjunctim vel divisim ex alterâ : fuper eo videlicet quòd dictus Robertus petebat à dictâ Mathildi comitatum Attrebatenfem, dicens & aflerens dictum comitatum ad fe pertinere ex fucceffione avi fui prædicti, & reprefentatione patris, qui primogenitus ejufdem avi fui fuerat & ante ipfum avum decefferat, ipfo Roberto relicto; propter quod dicebat fe reprefentando perfonam D patris fui debere prædicto avo fuo fuccedere in comitatu prædicto: quòd fi forfan dictus comitatus ad fe pertinere non poflet, debebat fibi fieri provifio quatuor mille librarum Turonenfium terræ de comitatu prædicto, ex conventionibus habitis inter dictum avum fuum paternum & avum fuum maternum, gratiâ matrimonii contracti inter patrem & matrem fuos prædictos, quæ necnon & arreragia provifionis hujufmodi & terræ Domifrontis à tempore mortis dicti patris fui fibi reddi & folvi debere in cafu hujufmodi dicebat, fi ad fe non pertineret comitatus prædictus; dictaque Mathildis è contrario dicebat di&um comitatum ad fe tanquam propinquiorem dicto patri fuo tempore mortis fuæ ratione propinquitatis, feu proximitatis de confuetudine notoria & ex caufis aliis pertinere. Petebat infuper à prædicto Roberto prædicta comitiffa Mathildis partem terrarum hereditatis & fucceffionis maternæ, quam dicebat ad fe ex confuetudine patriæ pertinere, necnon quinquaginta millia librarum Turonenfium, & ultra, quas E dicebat dictum Philippum fratrem fuum debuiffe dicto comiti patri fuo tempore mortis fuæ. Petebat infuper omnia quæ vivente dicto Philippo fratre fuo vel poftea, dictus Robertus comes Attrebatenfis pater fuus impenderat in alimentis conjugis & liberorum dicti Philippi & familiæ eorumdem, ac fuper dote & donatione propter nuptias quas prædicta Blancha petebat & dicebat fibi inibi affignatas, ac fibi Blanchæ prædictæ fuper dictum comitatum deberi, tam ex parte quàm de confuetudine feu de jure, necnon & arreragia dotalitii fupradicti à tempore mortis dicti Philippi viri fui fibi deberi, & viginti duo millia librarum Turonenfium fibi reddi à prædicta Mathildi, quam fummam pecuniæ prædictus Robertus comes Attrebatenfis quondam pater ipfius Mathildis habuerat & receperat à quondam bonæ memoriæ Joanne duce Britanniæ patre fuo, ratione matrimonii contracti inter Philippum prædictum virum fuum & fe, necnon etiam fuper quampluribus rebus aliis quas una pars ab alia petebat ad invicem. Tandem pro bono pacis & concordiæ, poft multas & varias altercationes fuper hoc habitas, inter

venientibus

A venientibus & mediantibus amicis communibus, prædicta Mathildis pro fe ex una parte, & prædictus Robertus pro fe & fororibus fuis ex altera, ac prædicta Blanchia pro fe quatenus cam tangere poteft ex aliâ, fuper dicto comitatu ac fuper præmiffis omnibus & fingulis, necnon & fuper omnibus actionibus, controverfiis & quærelis aliis quibufcunque, quas una pars contra aliam ufque in diem hodiernum habebat feu habere poterat, quando quacunque ratione, titulo five caufâ, compromiferunt unanimiter proindè ex certâ fcientiâ fpontanei, non coacti, non vi, non dolo, non metu ad hoc inducti, nec in aliquo circumventi in nos tanquam in arbitratorem feu amicabilem compofitorem fuper præmiffis omnibus & fingulis: volentes & concedentes exprefsè dictæ partes nominibus quibus fuprà, quod nos poffimus de alto & baffo, de plano & fine ftrepitu & figurâ judicii, præmiffis omnibus & fingulis quæftionibus, quærelis & controverfiis expreffis fuperiùs & non expreffis pro noftrâ voluntate finem imponere, vel ut B nobis placuerit ordinare fuper eis omnibus vel aliquibus ex eis, jufque partis alterius alteri dare in folidum, vel pro parte, vel aliàs difponere pro noftræ libito voluntatis : promittentes partes prædictæ fide bonâ & per ftipulationem folempnem fuper hoc interpofitam, ac per facramenta fua tactis facrofanctis evangeliis viciffim oblatis ab ipfis corporaliter præftita, & fub pœnâ centies mille librarum Parifienfium bonæ monetæ folvendorum parti parenti à parte non parente invicem ftipulatâ & promiffà, videlicet prædicta Mathildis pro fe ex unâ parte, & prædictus Robertus pro fe & fororibus fuis prædictis & earum qualibet ex ́alterâ, ac prædicta Blancha pro fe quatenus cam tangere poteft ex aliâ, fe fervaturos & per omnia complecturos quidquid nos fuper præmiffis omnibus & eorum fingulis vel aliquibus ex eis quocunque modo duxerimus arbitrandum, dicendum, pronunciandum, feu etiam ordinandum; & fæpe fatus Robertus promifit fub juramento & pœnâ prædictis fe curaturum & facturum dictas forores fuas C & earum quemlibet omnia præmiffa & fingula fupra fcripta & quæ inferioribus subsequuntur rata habere, tenere & inviolabiliter obfervare fecundum dictum & ordinationem noftram infrà fcriptam. Promittentes etiam prædicti Mathildis, Robertus & Blancha per ftipulationem prædictam, necnon fub pœnâ & juramento prædictis, una pars alii parti fibi invicem quibus fupra nominibus ftipulanti, fi partem alteram ipfarum contra nostram arbitrationem, pronuntiationem, feu ordinationem venire, quod abfit, contingerit feu etiam attemptare; partem fic contra venientem feu etiam attemptantem, pœnam prædictam ex integro parti parenti dare & folvere, totiens & quotiens contraventum fuerit, feu etiam attemptatum venire, in folidum & impurgabiliter commutandam & parti parenti dandam & folvendam & etiam applicandam, ratis manentibus nihilominus arbitratione, dicto, pronuntiatione feu ordinatione noftris. Promittentes etiam quibus fupra nominibus fub juramento & poenâ prædictis partes prædictæ, quod contra hujufmodi arbitrationem, pronuntiationem, dictum, feu ordinationem non D reclamabunt, nec venient in aliquo, nec redigi feu reduci petent ad arbitrium boni viri ; obligantes fe partes prædictæ ad invicem, una alii quibus fupra nominibus, fe hæredes & fucceffores fuos quofcumque ac omnia bona fua & hæredum & fuccefforum fuorum mobilia & immobilia, præfentia & futura, ubicunque maneant vel existant, ac fupponentes jurisdictioni, cohertioni & diftrictioni noftris, quoad plenam obfervantiam omnium præmifforum à quolibet eorumdem. Requirentes & fupplicantes nobis humiliter partes prædictæ, ut fi partem alteram contra promiffa vel earum aliqua venire, feu attemptare, quod abfit, contingeret in futurum, nos autoritate noftrâ regiâ & ex officio noftro præmiffa quæ nos fuper præmiffis duxerimus, pronuntiaverimus, vel quomodo libet difpofuerimus, ftatuamus in perpetuum ab ipfis partibus tenenda & inviolabiliter obfervanda, & partem non parentem feu contra venientem aut venire attemptantem per nos & officiales noftros feu miniftros, quibufcunque remediis oportebit, compellamus ad fatisfaciendum tam fuper pronuntiatione, arbitratione feu ordinatione hujufmodi, quàm füper pœnâ prædictâ, fi & quotiens eam committi contingerit juxta E modum fuperiùs expreflatum, & præmiffa omnia & fingula de plano & fine ftrepitu judiciario exequamur. Renuntiantes in hoc cafu partes prædicte & earum quælibet quibus fupra nominibus, fub pœnâ & juramento prædictis, actioni in factum de dolo, conditioni fine causâ, exceptioni deceptionis, circumventionis & revocationis quarumlibet & fpecialiter ultra dimidiam jufti pretii dicti compromiffi non fic facti & habiti, rei non fic gefte, beneficio minoris ætatis, ac in integrum reftitutioni, tam jure majoris quàm minoris, & omni alii auxilio & beneficio totius juris canonici & civilis, omnibufque aliis & fingulis actionibus, exceptionibus, deffenfionibus, barris, diffugiis & cavillationibus juris & facti, ac omni & cuicunque patriæ confuetudini, quæ contra præfens inftrumentum, feu compromiffum à quoquam quoquomodo poffent objici five dici, & quibus quoad hoc renuntiari expreffiùs opporteret, & nominatim juri dicenti

« PrécédentContinuer »