HISTOIRE DES ORPÉLIANS.

CHAPITRE I."

De la Principauté des Orpélians, de leur origine, et de leur arrivée en Géorgie; avec beaucoup de traditions sur un grand nombre d'autres

événemens.

Nous allons d'abord parler du commencement des souve

rainetés d'Arménie et de Géorgie, aussi bien que de la généalogie de notre race, issue du patriarche Thorgoma, qui avoit huit fils terribles et semblables à des géans. L'aîné, et le plus illustre d'entre eux, étoit Haïg; les autres se nommoient K'harthlos, Partos, Movgan, Légan, Héros, Govgas et Ekres. Thorgoma partagea ses possessions entre ses enfans; il donna à Haïg l'Arménie toute entière, tandis que K'harthlos et ses frères eurent le Pays ténébreux (1). K'harthlos alla vers le mont Armaz (2), où il construisit son habitation, et où il éleva, dans un endroit avantageux, une forteresse inexpugnable, qu'il nomma Orpeth, et qui est appelée actuellement Schamschoïldé (3). Il appela aussi de son nom, K'harthel (4), ( la Géorgie proprement dite), tout le pays qui s'étend depuis Khounan (5) jusqu'à la mer de Séber (6), qui n'est bien plutôt qu'un petit lac ou un amas d'eaux.

Ապա յետ բազում` ժամանակաց որդիք զՀայր փոխանակելով , եկն նահապետութիւն արթլայ մինչեւ ՚ի Ժամանակս թագաւորութե Պարսից մեծի Խոսրովու՝ որ րեքաւուս կոչեցաւ: լւ սահմանելը վրաց կոչել զգլխաւորն իւրեանց Տանուտէր. զի ոչ ունէին զթագաւոր. եւ նստէր Տանուտէրն ի փարթլ ՚ի մեծ քաղաքին |]ցխիթայ, որ շինեցաւ ՛ի ցխի Թոսէ աւագ որդւոյն փարթլօսայ: (Որք եւ նեղեալ յայնմ` ժամանակի ՚ի բռնաւոր Թագաւորէն Պար սից, կամին զմահ ընդ կենաց փոխանակել, եւ էր կացեալ յայնմ` ժամանակի պետ աշխարՀին վրաց Արդամոս արսիկ , Հրամանաւ |բրիդոնայ, որ էր տիրեալ Պարսից, վրաց եւ Աղուանից : Այա այն լրդամոմն է, որ շինեաց վերստին զ ցխի Թայ եւ պարսպեաց կրաշաղախ վիմօք, եւ եդ զպարիսպ յ ոմազ լեռնեն մինչ ի գետն կուր : Որ եւ յետ վախճանին սորա, արք չորք տիրէին վրաց, եւ խռովութիւն եւ ապականութիւն տիրեր անեցունց՝ առ Հասարակ էր որք ՛ի վեքաւու խոսրովայ եւ էր որ զկնի նորա : իւ ի քքուա նաց՝ (1 2) Խոսրովու էն վիրք ՚ի մեծ վշտի . եւ կային յուսահատեալք յամենայն կողմանց :

տա նոր ժամանակս ընդ այնոսիկ անկաներ աղմուկ շփոթի եւ խռովութե մեծի ՛ի մէջ թագա ւորութե ենաստան աշխարհին, որ յարեւելս կոյս անդր է քան զաշխարհն հալանտրաց՝ սահմանակից Խազրաց եւ Հոնաց. որ եւ ձգի երկայնութբ մինչեւ ցիմաոմն լեառն: փանզի ՛ի մեռանիլ թագա ւորին ենբակուր կոչեցելոյ, Թագաւորազունքն Ճենաց` սկսան պատերազմիլ ընդ միմեանս. եւ

La souveraineté du pays de K'harthel se conserva par ordre de succession dans la même famille, pendant fort long-temps, jusqu'au règne du grand roi des Perses Khosrov, qui s'appeloit aussi K’hék’havous (7). Les Géorgiens étoient dans l'usage de donner à leurs princes le nom de Seigneur de la maison [danouder] (8), parce qu'ils n'avoient point de rois. Ce danouder résidoit dans la grande ville de Mtskhitha (9), qui étoit dans le pays de K'harthel, et avoit été fondée par Mtskhithos, fils aîné de K'harthlos. Les Géorgiens étoient, à cette époque (10), réduits au plus grand désespoir par la tyrannie du roi de Perse, et le Persan Artamos avoit été créé commandant de la Géorgie par l'ordre d'Apriton, qui régnoit sur les Persans, les Géorgiens et les Albaniens. C'est cet Artamos qui rebâtit Mtskhitha, et la fit environner d'une muraille en pierres cimentées avec de la chaux, et qui ensuite fit élever une autre muraille qui s'étendoit depuis le mont Armaz jusqu'au fleuve Kour. Après sa mort, la Géorgie fut possédée par quatre personnes. Le désordre et la corruption étoient répandus sur tout le monde, et généralement sur ceux qui étoient du parti de K'hék'havous-Khosrov (11); ce qui fut encore après lui: enfin, par les maux qu'ils éprouvoient de la part de ce prince, les Géorgiens étoient en proie à la plus grande douleur, et entièrement privés d'espoir.

Cependant, dans ce même temps, il arrivoit une grande révolution dans le royaume de Djénasdan, situé vers l'orient, audelà du pays des Khalandriens (13), voisins des Khazars et des Huns, et qui s'étend en longueur jusqu'au mont Imaüs (14). Lorsque le roi nommé Djenpakour mourut, les princes du sang royal du Djénasdan se firent la guerre, et le triomphe d'un parti contraignit l'autre de prendre la fuite. Celui qui commandoit ce dernier, étoit un jeune homme vaillant,

սացեալ մի կողմն, փախստական լինի մումն: Որ էր այր յաջողակ եւ պատշաճագեղ` ուժեղ եւ աննեայ, երիտասարդ Հասակաւ. որոյ առեալ զըն տանիս իւր եւ զգունդն թագաւորական գանձիւքն, օդապարիկ երիվարօք սրաթռիչ լեալ անցանեն ընդ բազում` աշխարհօք. ախքան ահագին կերա պարանօք՝ մինչ զի ոչոք Համարձակիւր ընդ առաջ լինիլ նոցա. եւ այնպես անցեալ ընդ դուռն Դարիալայ, իբր վերին ակնարկութբն եկին յաշխարհն արթլայ Տանուտեն Սցխիթայ, եւ տեսին վնոսա նեղեալ եւ ՚ի մեծ վտանգի տան րակուսեալ ՚ի Պարսկացն: Ապա սկսան՝ խօսիլ ընդ Տանուտէրն եւ աճագագոյն արմն. եւ ասել @! « Մեք ՛ի թագաւորացն Ճենաց եմք, եւ Հայ տուած-եալ յեղբարց մերոց եկաք աստ, Համեցաք ընդ ամուր աշխարհս ձեր, եւ ասn_ ածք ձեր, վամն վշտաց ձերոց ած-ին զմեզ յօգնութի ձեզ: Արդ` մեր կամք է, կամ դադա րիլ առ Պարսից թագաւորութե, եւ կամ` անցեալ

כל

כל

כל

כל

WIL

wn

ինքնակալն ունաց: Րայց եթէ ձեզ ՀաՃոյ Թուիցի, պատրաստեցէք մեզ զտեղի Հան գատեան զի կացցուք աստէն, եւ թափեսցուք զձեզ ՛ի նեղչաց ձերոց, եւ եթե ոչ՝ երթամք » զձանապարհս մեր, ուր եւ աստուածն ձեր Հոգասցէ: » իսկ իբրեւ տեսեալ աճագ Տանու տեարց աշխարհին զայնպիսիս արս քաջակորովս եւ ուժեղս. եւ լուան զՀաճոյական բանս նոցա. եւ մեծապէս խնդացին ՚ի վերայ եկելոցն , եւ արա րին խրախճանութի մեծ եւ բարձր փառօք եւ ծաշուք պատուով ընկալան զնոսա, եւ սիրեցին յոյժ յոյժ. եւ ետուն նոցա ՚ի տուն բնակութե

audacieux, doué d'une force et d'une habileté très-extraor dinaires. Il réunit sa famille et un corps de troupes, s'empara des trésors royaux; puis, montés sur des chevaux agiles, ils traversèrent tous une grande étendue de pays : leur aspect étoit si formidable, que personne n'osa marcher à leur rencontre. Ils passèrent ainsi la porte de Tarial (15), et vinrent intrépidement dans le pays de K'harthel, auprès du danouder de Mtskhitha, qu'ils trouvèrent dans une triste position, et fort inquiété par les Persans. Ils lui parlèrent en ces termes, ainsi qu'aux grands du pays: « Nous sommes parens des » rois du Djénasdan; chassés par nos frères, nous choisissons » votre pays pour refuge. Ce sont vos dieux qui, touchés » de vos malheurs, nous amènent à votre secours notre » intention est de nous mettre sous la protection de l'empire >> Persan, ou de passer auprès du monarque des Grecs (16); » mais cependant, si cela vous convient, préparez-nous un » lieu où nous puissions fixer notre résidence; nous nous y

établirons et nous vous délivrerons de vos oppresseurs; sans » quoi nous continuerons notre chemin jusqu'où votre Dieu » nous conduira. » Les princes Géorgiens, qui virent que c'étoient des hommes vaillans et courageux, écoutèrent avec plaisir leur discours, et montrèrent beaucoup de joie de leur arrivée. Ils firent préparer un grand festin; les nouveaux venus y recurent des marques d'honneur et de considération toutes particulières, et l'on conçut pour eux une très-grande amitié. On leur donna pour habitation et pour lieu de sûreté, le fort imprenable d'Orpeth, qui avoit été fondé par K'harthlos. Ils eurent encore beaucoup de cantons, de grands bourgs et des forteresses, pour en jouir héréditairement. Ces étrangers habitèrent d'un commun accord à Orpeth; et c'est du nom de cette forteresse que, par la suite