գանի խորասան վաճառականքն,եւ երկրորդդռնովն ՛ի վը փարկեդոն կղզւոյն գան ՛ի Րաբիլծն : րատացւոց անապատն ՚ի Հնդուստան է, ուստի եկն արղամ Ճգնաւորն, եւ լուսաւորեաց զՅովասափ : ՚ի կողմն արեւմտից Հարաւոյ Հապաշստան է եւ աթոռ թագաւորաց նց մայրաքղքն իԹովպիա է : իսկ ՛ի կողմն արեւմտից ֆռանգաստան է : Սպանիա, երեք անկիւնի, ուր նշխարք սբ առաքելոյ Յակօբայ. եւ անդ է բովանդակ եւ բովս ոսկեՀանաց, է ուր չարչարեն զմաՀապարտն. եւ յարեւմտից կողմանէ գնայ Հասանէ }կանացւոց Յն, եւ անտի ՚ի պղնձէ քղքն, որ այժմ աւերակ է, եւ նա կոչի | ու րիկէ, որ է եզը Յիս, ուր գնաց Պողոս առաքեալն : ւ ապա Են Ալամանաց, ուր կայ եզը սբ ածա ծ-ինն• եւ են նք յազգէն Արշակունեաց յարիական ազգէն Տրդատայ, զոր խնդրեաց կոստանդիանոս եւ Տրդատ ետ նմա չորս հարիւր այր : ԴերմանացLng Են, յերի կալով Գաղղիոյ, Հիւսիւսային Ովկիա նոսիւ : Դաղմատիա, յելից կալով գաղղիոյ առ ակ ամբք Դանուբար գետոյն : լւ |աալիա յաւելից Գազղիոյ,՚իԴաղմատիա՚ի Հարաւոյ կայմն է:լ՝եծն Հռոմ, զոր շինեաց ||տմելոս թագաւոըն. ուր կան աըեգակունքն իՊետրոս Պողոս, որ է աթոռն եպատրիարգարան է | ատինացւոց, որ են ռանգք : չորք աթոռ ք կան յարեւմուտս, Հռոմ, եւ լիլան, եւ Անկլիզա եւ ֆարեզ: Երեք քղքն աթոռքն են Տակա լաց թգրաց եւ փարէզ դասատուն վարդապետաց :

ւապա յայն կոյս Դանոբար գետոյն, ազնթաց. եւ ապա ռուսաց, որ Սոսկոֆ է անուն քաղաքին, որ է աթոռ ազգն ռուսաց . եւ ապա խաղաց Ուլախաց, ազգն սահմանակից է նմին . եւ , ապա

second est du côté de l'île de K'harketon, et on y vient de Babylone. Le désert des Eradiens est dans l'Indoustan; c'est de là que vint le religieux Barlaam, et il fut rendu célèbre par Joasaph.

Du côté du sud-ouest est le Habaschesdan [l'Abyssinie]; la métropole et le siége des rois est l'Éthiopie.

Du côté de l'occident est le Frankistan. L'Espagne est triangulaire. On y trouve les reliques de l'apôtre S. Jacques, et beaucoup de mines d'or, où l'on tourmente les coupables condamnés à mort. A l'occident, on arrive au pays des Aganatsiens, et de là à la ville d'Airain (139), qui est aujourd'hui ruinée, et est appelée Liouriké. C'est là l'extrémité du monde, où alla l'apôtre S. Paul (140). Ensuite est le pays des Allemands, où se trouvent les restes de la sainte mère de Dieu. Ces peuples sont de la race des Arsacides, de la postérité du vaillant Tiridate. Constantin lui en avoit demandé, et Tiridate lui avoit envoyé quatre cents hommes. Le pays des Germains est auprès de la Gaule et de l'Océan septentrional. La Dalmatie est vers les sources du Danube. L'Italie est à l'orient de la Gaule et au midi de la Dalmatie; c'est là qu'est la grande ville de Rome, fondée par le roi Romulus. On y trouve les soleils du monde, S. Pierre et S. Paul. C'est le siége patriarchal des Latins, qui sont les Francs. Il y a dans l'occident quatre capitales: ce sont Rome, Milan, l'Angleterre et Paris; trois sont des résidences royales, et Paris est le lieu où se réunissent les docteurs.

Au-delà du fleuve Danube est la nation des Gëtes. Ensuite sont les Russes, dont la ville de Moskou est la capitale. Dans le voisinage on trouve la nation des Oulakh (Valaques), puis celle des Bulgares, qui s'étend jusqu'au pays des Sarmates,

ազգն Պուլղարաց, գայ Հասանէ ՛ի լՍարմատացիս. եւ անտի ի վիրս. այսոքիկ ամենեքեան արեւմուտք են ՚ի կողմն Հիւսիսոյ : Թրակացւոց 5նի յարեւելից կալով Դաղմատիոյ, եւ ունի Թրակիա փոքր է. դետք եւ քաղաք եւ կղզիք եւ քաղաքն Սամանդրիա, եւ վը 1 ովայ եւ Սեչովայ, գայ Հասանէ մինչեւ ՚ի կոստանդինուպօլիս : լւ վենետիկ աթոռն է շն Ռջ ծովին, ուր քիմայաալն բանի. եւ զարծաթն ոսկի ներկե • զի. ժբ . ազգ եւ լեզուք ռանգն է. ը։ Հռումն . ը. վրացին : Եւ ( )լնթոս քաղաք եւ ՛ի Թրակիա մօտ Ստագիրա , ուստի րիստոտել էր. եւ այլք բազումք ազգ եւ քղք եւ ք դոյ զոր մնօգուտ Համարեցաք զշարադրել դց • վե որոյ ոչ կամեցայ գրել :

et de là on va chez les Ibériens : ils sont tous du côté du nordOuest. Le pays des Thraces est à l'orient de la Dalmatie. La Thrace a sept petits pays, des fleuves, des villes, des îles et la ville de Sémandria, qui est sur la Lova et la Setchova, d'où on va jusqu'à Constantinople. Venise est un port au milieu de la mer, où on étudie la chimie et où on donne à l'argent la couleur de l'or. Il y a chez les Francs douze nations de langues différentes, huit chez les Romains [Grecs], et huit chez les Ibériens. Olinthe est une ville de Thrace auprès de Stagire, patrie d'Aristote. Il existe encore beaucoup de nations, de villes et de pays qu'il ne nous paroît pas utile de décrire, et dont par cette raison nous n'avons pas voulu nous occuper.

NOTES

SUR LA GÉOGRAPHIE

DE VARTAN.

(1) CETTE Géographie a déjà été publiée, en 1728, à Constantinople, à la suite d'un petit Dictionnaire Arménien destiné à expliquer particulièrement plusieurs mots difficiles qui se trouvent dans la version des saintes Écritures. L'éditeur se nommoit Diratsou Mourad, et il avoit reçu cette Géographie d'un vartabied appelé Jacques. La manière dont ils ont publié cet ouvrage ne fait honneur ni à l'un ni à l'autre; cette édition, déjà bien mauvaise typographiquement, est surchargée de fautes de tous les genres, qui rendent cette Géographie fort difficile à entendre. Heureusement que nous en avons trouvé, dans le manuscrit Arménien de la Bibliothèque du Roi, n.° 74 (fol. 132 recto- 147 recto), une fort bonne copie, qui paroît être du xv. ou du XVIe siècle. Avec son secours, nous avons pu rétablir le texte dans sa pureté primitive, et remplir plusieurs lacunes qui se trouvent dans l'édition de Constantinople. Quoique cet ouvrage manque d'ordre, et que, par la manière dont il est rédigé, il soit difficile de suivre les descriptions de l'auteur, il est en général fort intéressant et fort utile pour la géographie particulière de l'Arménie. Il est un grand nombre de détails sur les changemens survenus, à diverses époques, dans les divisions et dans les dénominations usitées dans ce pays, qu'il seroit absolument impossible de trouver ailleurs. Le titre que cet ouvrage porte dans l'imprimé et dans le manuscrit, est ainsi conçu : Արարեալ է աչխարհացոյց նորոդ թարգմանչին եւ երկրորդ լուսաւ որչին Վարդանայ վարդապետին պարզ եւ Համաւoտ տեսութբ : c’està-dire, Géographie courte et abrégée, faite par le vartabied Vartan, le