PARS TERTIA.

DE LEGIBUS.

QUANDO DEMONES

HIC REGNAVERINT.

ΦΗΜΗΝ παραδεδέγμεθα τῆς τῶν πάλαι μακαρίας ζωῆς, ὡς ἄφθονά τε καὶ αὐτόματα πάντα εἶχεν. Ἡ δὲ τούτων αἰτία λέγεται τοιάδε τις. Γιγνώσκων ὁ Κρόνος ἄρα, ὡς ἀνθρωπεία φύσις οὐδεμία ἱκανὴ, τὰ ἀνθρώπινα διοι κοῦσα αὐτοκράτωρ πάντα, μὴ οὐχ ὕβρεώς τε καὶ ἀδι κίας μεστοῦσθαι· ταῦτ ̓ οὖν διανοούμενος, ἐφίστη βασιλέας γε καὶ ἄρχοντας ταῖς πόλεσιν ἡμῶν, οὐκ ἀνθρώ πους, ἀλλὰ γένους θειοτέρου τε καὶ ἀμείνονος δαίμονας. Οἷον νῦν ἡμεῖς ὁρῶμεν τοῖς ποιμνίοις, καὶ ὅσων ἥμεροί εἰσιν ἀγέλαι· οὐ βοῦς βοῶν, οὐδὲ αἶγας αἰγῶν ἄρχον τας ποιοῦμεν αὐτοῖς τινὰς, ἀλλ' ἡμεῖς αὐτῶν δεσπόζο μεν, ἄμεινον ἐκείνων γένος· ταυτὸν ἄρα καὶ ὁ Θεὸς δὴ καὶ φιλάνθρωπος ὢν, τὸ γένος ἄμεινον ἡμῶν ἐφίστη τὸ τῶν δαιμόνων· ὃ διὰ πολλῆς μὲν αὐτοῖς ῥᾳστώνης, πολλῆς δ ̓ ἡμῖν, ἐπιμελούμενον ἡμῶν, εἰρήνην τε καὶ αἰδῶ καὶ ἐλευθερίαν καὶ ἀφθονίαν δίκης παρεχόμενον, ἀστασίαστα καὶ εὐδαίμονα τὰ τῶν ἀνθρώπων ἀπειργάζετο γένη.

1

ES

TROISIÈME PARTIE.

POLITIQUE.

LE RÈGNE DES GÉNIES.

Les siècles ont transmis jusqu'à nous la mémoire d'un âge d'or, où tous les biens venaient d'eux-mêmes trouver les hommes. Voici quelle fut, dit-on, la cause de ce bonheur. Saturne, persuadé qu'il n'est point dans la nature humaine d'exercer un pouvoir universel et absolu sans en abuser pour la licence et le crime, établit rois et magistrats des peuples, non de simples mortels, mais des êtres plus divins et plus purs, des Génies. Nous-mêmes, pour conduire les petits et les grands troupeaux que nous avons apprivoisés, pour veiller sur les boeufs et les chèvres, nous ne choisissons pas des animaux de leur espéce, mais nous les faisons gouverner par des hommes, chefs plus nobles qu'eux. Ainsi, par l'ordre d'un dieu bienfaisant, régna sur la terre une race de Génies supérieurs à notre nature; tranquilles maîtres d'un peuple docile, qu'ils rendaient pacifique, vertueux, libre et juste, ils entretinrent l'union et le bonheur parmi les enfans des hommes.

A

Λέγει δὴ καὶ νῦν οὗτος ὁ λόγος ἀληθείᾳ χρώμενος, ὡς ὅσων ἂν πόλεων μὴ Θεὸς, ἀλλά τις ἄρχῃ θνητός, οὐκ ἔστι κακῶν αὐτοῖς οὐδὲ πόνων ἀνάψυξις· ἀλλὰ με μεῖσθαι δεῖν ἡμᾶς οἴεται πάσῃ μηχανῇ τὸν ἐπὶ τοῦ Κρό νου λεγόμενον βίον, καὶ ὅσον ἐν ἡμῖν ἀθανασίας ἔνεστι, τούτῳ πειθομένους δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ, τάς τ ̓ οἰκήσεις καὶ τὰς πόλεις διοικεῖν, τὴν τοῦ νοῦ διανομὴν ἐπονομάζοντας νόμον. Εἰ δ ̓ ἄνθρωπος εἷς, ἡ ὀλιγαρχία τις, ἢ καὶ δημο κρατία, ψυχὴν ἔχουσα ἡδονῶν καὶ ἐπιθυμιῶν ὀρεγομένην, καὶ πληροῦσθαι τούτων δεομένην, στέγουσαν δὲ οὐδὲν, ἀλλ ̓ ἀνηνύτῳ καὶ ἀπλήστῳ κακῷ νοσήματι ξυνεχομένην, ἄρξει δὴ πόλεως ἤ τινος ἰδιώτου, καταπατήσας ὁ τοιοῦ τος τοὺς νόμους· ὃ νῦν δὴ ἐλέγομεν, οὐκ ἔστι σωτηρίας μηχανή. Σκοπεῖν δὴ δεῖ τοῦτον τὸν λόγον ἡμᾶς, πότερον αὐτῷ πεισόμεθα, ἢ πῶς δράσομεν.

Εννοεῖς οὖν ὅτι νόμων εἴδη φασί τινες εἶναι τοσαῦτα, ὅσαπερ πολιτειῶν ; Πολιτειῶν δὲ ἄρτι διεληλύθαμεν ὅσα λέγουσιν οἱ πολλοί· μὴ δὴ φαύλου πέρι νομίσης εἶναι τὴν νῦν ἀμφισβήτησιν, περὶ δὲ τοῦ μεγίστου· τὸ γὰρ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον οἷ χρὴ βλέπειν, πάλιν ἡμῖν ἀμφισβητού μενον ἐλήλυθεν. Οὔτε γὰρ πρὸς τὸν πόλεμον, οὔτε πρὸς ἀρετὴν ὅλην βλέπειν δεῖν φασὶ τοὺς νόμους· ἀλλ ̓ ἥτις ἂν καθεστηκυῖα ᾗ πολιτεία, ταύτην δεῖν τὸ ξυμφέρον, ὅπως ἄρξει τε ἀεὶ καὶ μὴ καταλυθήσεται· καὶ τὸν φύσει ὅρον τοῦ δικαίου λέγεσθαι κάλλισθ ̓ οὕτω. Πῶς; ὅτι τὸ τοῦ κρείττονος ξυμφέρον ἐστί. Τίθεται δέ που, φασὶ, τοὺς κόσ μους ἐν τῇ πόλει ἑκάστοτε τὸ κρατοῦν. Ἆρ' οὖν οἴει, φασί, ποτὲ δῆμον νικήσαντα, ἤ τινα πολιτείαν ἄλλην, ἢ καὶ

Cet âge n'est plus ; emblême ingénieux de la vérité, il semble nous dire encore que partout où règneront des mortels et non des dieux, l'homme ne respirera jamais de ses fautes et de ses peines; mais qu'il doit au moins se rapprocher, autant qu'il est en lui, de cette vie primitive, obéir à ce qu'il a d'immortel dans son être, donner à l'âme toute l'autorité sur lui-même et sur les peuples, et ne reconnaître pour loi que l'inspiration de son intelligence divine. Oui, toutes les fois qu'un homme, une oligarchie, une république, loin de faire régner l'âme, l'avilira par des passions et des vœux indignes d'elle, sans qu'elle puisse être rassasiée, sans qu'elle trouve un terme à sa maladie dévorante, à ses inutiles fureurs, je le répète, tout est perdu. N'oublions donc jamais l'allégorie des premiers siècles, et laissons Dieu gouverner.

On n'en a pas moins prétendu qu'il y avait autant de sortes de législations que de gouvernemens. Nous avons examiné ailleurs les diverses formes politiques; mais cette nouvelle question n'est pas moins importante, puisqu'il s'agit encore de définir le juste et l'injuste. Les lois, a-t-on dit, ne doivent regarder en genéral ni la guerre, ni les vertus civiles; elles n'ont pour but que l'intérêt, la puissance et le maintien de ceux qui gouvernent, quel que soit leur gouvernement; et telle est la définition de la loi. C'est-àdire, selon vous, l'intérêt du plus fort. N'est-ce pas le plus fort, poursuit-on, qui fait la loi? République, oligarchie, pouvoir royal, toutes les constitutions ne

τυραννίδα, θήσεσθαι ἑκόντα πρὸς ἄλλο τι πρῶτον νόμους, ἢ τὸ ξυμφέρον ἑαυτῷ τῆς ἀρχῆς τοῦ μένειν ; Οὐκοῦν καὶ ὃς ἂν ταῦτα τὰ τεθέντα παραβαίνῃ, κολάσει ὁ θέμενος ὡς ἀδικοῦντα, δίκαια εἶναι ταῦτ ̓ ἐπονομάζων. Ταῦτ ̓ ἄρ ̓ ἀεὶ καὶ οὕτω καὶ ταύτῃ τὸ δίκαιον ἂν ἔχοι; Ἔστι γὰρ τοῦτο ἓν ἐκείνων τῶν ἀδικημάτων ἀρχῆς πέρι.

Ποίων δή ; Τῶν ἃ τότε ἐπεσκοποῦμεν, τίνας τίνων ἄρχειν δεῖ· καὶ ἐφάνη δὴ γονέας μὲν ἐκγόνων, νεοτέρων δὲ πρεσβυτέρους, γενναίους δὲ ἀγεννῶν· καὶ συχνὰ ἄττα ἦν ἄλλ ̓, εἰ μεμνήμεθα, καὶ ἐμπόδια ἕτερα ἑτεροῖς· καὶ δὴ καὶ ἓν ἦν αὐτῶν τοῦτο, καὶ ἔφαμέν που κατὰ φύσιν τὸν Πίνδαρον ἄγειν δικαιοῦντα τὸ βιαιότατον, ὡς φάναι. Σκόπει δή, ποτέροις τισὶν ἡ πόλις ἡμῖν ἐστὶ παραδοτέα; Γέγονε γὰρ δὴ μυριάκις ἤδη τὸ τοιοῦτον ἔν τισι πόλεσιν· ἀρχῶν περιμαχήτων γενομένων, οἱ νικήσαντες τά τε πράγματα κατὰ τὴν πόλιν οὕτως ἐσφετέρισαν σφόδρα, ὥςτε ἀρχῆς μηδοτιοῦν μεταδιδόναι τοῖς ἡττηθεῖσι, μήτε αὐτοῖς, μήτε ἐγγόνοις, παραφυλάττοντες δ ̓ ἀλλήλους ζῶσιν, ὅπως μήποτέ τις εἰς ἀρχὴν ἀφικόμενος ἐπαναστῇ, μεμνημένος τῶν ἔμπροσθεν γεγονότων κακῶν. Ταύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ ̓ εἶναι πολιτείας, οὔτ ̓ ὀρθοὺς νόμους, ὅσοι μὴ ξυμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησαν· οἱ δ ̓ ἕνεκα τινῶν, στασιωτείας, ἀλλ ̓ οὐ που λιτείας τούτους φαμὲν, καὶ τὰ τούτων δίκαια ἅ φασιν εἶναι, μάτην εἰρῆσθαι.

Λέγεται δὲ τοῦδ ̓ ἕνεκα ταῦθ ̓ ἡμῖν, ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πό λει ἀρχὰς, οὔθ ̓ ὅτι πλούσιός ἐστί τις, δώσομεν, οὔθ ̓ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος, ἰσχὺν, ἢ μέγεθος, ἤ τι γένος· ὃς δ ̓ ἂν τοῖς τεθεῖσι νόμοις εὐπειθέστατός το