τὸ δὲ ὅλον, ὡς ἔπος εἰπεῖν, ἐν αὐτῇ καὶ τὸ ἐπιεικέστατον ἀτίμως τε καὶ ἀθλίως δοῦλον. Εἰ οὖν ὅμοιος ἀνὴρ τῇ πόλει, οὐ καὶ ἐν ἐκείνῳ ἀνάγκη τὴν αὐτὴν τάξιν ἐνεῖναι, καὶ πολλῆς μὲν δουλείας τε καὶ ἀνελευθερίας γέμειν τὴν ψυ χὴν αὐτοῦ; καὶ ταῦτα αὐτῆς τὰ μέρη δουλεύειν, ἅπερ ἦν ἐπιεικέστατα, σμικρὸν δὲ καὶ τὸ μοχθηρότατον καὶ μανι κώτατον δεσπόζειν ; Τί οὖν ; δούλην ἢ ἐλευθέραν τὴν τοιαύτην φήσεις εἶναι ψυχήν ; Δούλην δή που. Οὔκουν ἤ γε αὖ δούλη καὶ τυραννουμένη πόλις ἥκιστα ποιεῖ, ἃ βούλεται; Πολύ γε. Καὶ ἡ τυραννουμένη ἄρα ψυχὴ ἤκιστα ποιήσει ἃ ἂν βουληθῇ, ὡς περὶ ὅλης εἰπεῖν ψυχῆς· ὑπὸ δὲ οἴστρου ἀεὶ ἑλκομένη βίᾳ, ταραχῆς καὶ μεταμελείας μεστὴ ἔσται. Πῶς γὰρ οὔ ; Πλουσίαν δὲ, ἢ πενομένην ἀνάγκη τὴν τυ ραννουμένην πόλιν εἶναι; Πενομένην. Καὶ ψυχὴν ἄρα τυραννικὴν, πενιχρὰν καὶ ἄπληστον ἀνάγκη ἀεὶ εἶναι. Οὕτως. Τί δέ ; φόβου γέμειν ἆρ ̓ οὐκ ἀνάγκη τήν γε τοιαύτην πόλιν, τόν τε τοιοῦτον ἄνδρα; Πολύ γε. Οδυρμούς δὲ καὶ στεναγμοὺς καὶ θρήνους καὶ ἀλγηδόνας οἴει ἔν τινι ἄλλῃ πλείους εὑρήσειν ; Οὐδαμῶς. Ἐν ἀνδρὶ δὲ ἡγεῖ τὰ τοιαῦτα ἐν ἄλλῳ τινὶ πλείω εἶναι, ἢ ἐν τῷ μαινομένῳ ὑπὸ ἐπιθυμιῶν τε καὶ ἐρώτων τούτῳ τῷ τυραννικῷ; Εἰς πάντα δὴ, οἶμαι, ταῦτά τε καὶ ἄλλα τοιαῦτα ἀποβλέψας, τήν γε πόλιν τῶν πόλεων ἀθλιωτάτην ἔκρινας. Καὶ μάλα· ἀλλὰ περὶ τοῦ ἀνδρὸς αὖ τοῦ τυραννικοῦ τί λέγεις, εἰς ταυτὰ ταῦτα ἀποβλέπων ; Μακρῷ ἀθλιώτατον εἶναι τῶν ἄλλων ἁπάντων. Τοῦτο οὐκέτ ̓ ὀρθῶς λέγεις οὔπω, οἶμαι, οὗτός ἐστιν ὁ τοιοῦτος μάλιστα· ὅδε ἴσως σοὶ ἔτι δόξει εἶναι τούτου αθλιώτερος, ὃς ἂν, τυραννικὸς ques chefs qu'on peut croire libres, les autres citoyens, surtout les bons, vivent chargés de fers et gémissent déshonorés. L'homme qui a la tyrannie dans le cœur est donc nécessairement enchaîné comme les victimes d'un maître absolu, et toute son âme est la proie de l'esclavage; ou si une partie d'elle-même commande encore, c'est la raison qui cède à la bassesse, au crime, à la fureur est-ce là, croyez-vous, la liberté? est-il une plus infâme servitude? L'Etat despotique ne fait point ce qu'il veut; l'âme gouvernée comme lui n'est donc pas maîtresse de sa volonté; mais, entraînée au gré des passions qui l'aiguillonnent, elle court dans l'abîme où l'attend le repentir. Une nation est pauvre sous un tyran; l'âme tyrannisée sera pauvre aussi, et rien n'assouvira ses besoins. L'une et l'autre seront tourmentées de continuelles alarmes. Enfin, où trouverez-vous plus de sanglots, de plaintes, de gémissemens et de souffrances, que chez ce peuple esclave, et dans le cœur de cet homme, misérable jouet de ses vices et de sa folie? En contemplant ces maux et tant d'autres encore, vous vous êtes dit: Voilà le plus malheureux des gouvernemens, voilà le plus malheureux des hommes. Cependant il est encore une plus grande infortune que la sienne, celle de l'homme qui avec la tyrannie des passions dans le cœur, trouve des sujets et un trône pour exercer la ty ὢν, μὴ ἰδιώτην βίον καταβιῷ, ἀλλὰ δυστυχής ᾖ, καὶ αὐτῷ ὑπό τινος ξυμφορᾶς ἐκπορισθῇ, ὥςτε τυράννῳ γενέσθαι. Τεκμαίρομαι σε ἐκ τῶν προειρημένων ἀληθῆ λέχειν· ἀλλὰ οὐκ οἴεσθαι χρὴ τὰ τοιαῦτα, ἀλλ ̓ εὖ μάλα τῷ τοιούτῳ λόγῳ σκοπεῖν· περὶ γάρ τοι τοῦ μεγίστου ἡ σκέψις, ἀγαθοῦ τε βίου καὶ κακοῦ. Σκόπει δὴ, εἰ ἄρα τι λέγω· δοκεῖ γάρ μοι δεῖν ἐννοῆσαι, περὶ αὐτοῦ σκοποῦντας, ἐξ ἑνὸς ἑκάστου τῶν ἰδιωτῶν, ὅσοι πλούσιοι ἐν πόλεσιν ἀνδράποδα πολλὰ κέκτηνται· οὗτοι γὰρ τοῦτό γε προσόμοιον ἔχουσι τοῖς τυράννοις, τὸ πολλῶν ἄρχειν· διαφέρει δὲ τὸ ἐκείνου πλῆθος. Οἶσθα οὖν ὅτι οὗτοι ἀδεῶς ἔχουσι, καὶ οὐ φοβοῦνται τοὺς οἰκέτας· τί γὰρ ἂν φοβοῦντο ; Ἀλλὰ τὸ αἴτιον ἐννοεῖς; Ναί· ὅτι γε πᾶσα ἡ πόλις ἑνὶ ἑκάστῳ βοηθεῖ τῶν ἰδιωτῶν. Τί δέ ; εἴ τις θεῶν ἄνδρα ἕνα, ὅτῳ ἐστὶν ἀνδράποδα πεντήκοντα ἢ καὶ πλείω, ἄρας ἐκ τῆς πόλεως αὐτόν τε καὶ γυναῖκα καὶ παῖδας, θείη εἰς ἐρημίαν μετὰ τῆς ἄλλης ουσίας τε καὶ τῶν οἰκετῶν, ὅπου αὐτῷ μηδεὶς τῶν ἐλευθέρων μέλλοι βοηθήσειν · ἐν ποίῳ ἄν τινι καὶ ὁπόσῳ φόβῳ οἴει ἂν γενέσθαι αὐτὸν περί τε αὑτοῦ καὶ παίδων καὶ γυναικὸς, μὴ ἀπόλοιντο ὑπὸ τῶν οἰκετῶν; Οὔκουν ἀναγκάζοιτο ἄν τινας ἤδη θωπεύειν αὐτῶν τῶν δούλων, καὶ ὑπισχνεῖσθαι πολλὰ, καὶ ἐλευθε ροῦν, οὐδὲν δεόμενος, καὶ κόλαξ αὐτὸς ἂν θεραπόντων ἀναφανείη; πολλὴ ἀνάγκη αὐτῷ, ἢ ἀπολωλέναι. Τί δ', εἰ καὶ ἄλλους ὁ Θεὸς κύκλῳ κατοικίσειε γείτονας πολλοὺς αὐ τῷ, οἳ ἂν μὴ ανέχοιντο, εἴ τις ἄλλος ἄλλου δεσπόζειν ἀξιοῖ, ἀλλ ̓, εἴ πού τινα τοιοῦτον λαμβάνοιεν, ταῖς ἐσχάταις τιμωροῖντο τιμωρίαις; Ἔτι ἂν, οἶμαι, μᾶλλον ἐν παντὶ κακοῦ εἴη, κύκλῳ φρουρούμενος ὑπὸ πάντων πολεμίων. rannie des rois. Comment ne pas reconnaître à présent cette vérité? Mais puisqu'il s'agit du bonheur ou du malheur de la vie, fournissons de nouvelles preuves, achevons de juger les tyrans. : Ne pourrions-nous pas les comparer à ces riches propriétaires, qui donnent des ordres souverains à la foule innombrable de leurs esclaves? la seule différence, c'est que le despote en a davantage. Ces maîtres vivent pourtant sans terreur au milieu de l'immense troupeau qu'ils gouvernent, et ils ont raison de ne pas craindre l'Etat veille pour chacun de ses membres. Mais qu'un dieu transporte un de ces riches citadins avec sa femme, ses enfans et ses richesses dans une solitude lointaine, où, sans espoir d'être secouru par des hommes libres, il n'ait plus que cette multitude d'esclaves auprès de lui; combien ne va-t-il pas trembler d'être immolé par eux, lui, sa femme et ses enfans? Le voilà donc forcé d'en flatter plusieurs, de les gagner par de brillantes promesses, de les affranchir malgré lui : le maître embrasse les genoux de ses esclaves; il faut les flatter ou mourir. Que sera-ce enfin, si le dieu rassemble dans le même désert un essaim nombreux de partisans de l'indépendance, irrités qu'un homme veuille commander à d'autres, et prêts à punir de mort l'ennemi de la liberté publique ? Alors plus d'espérance, la mort s'offre à lui de toutes parts. Ἆρ' οὖν οὐκ ἐν τοιούτῳ μὲν δεσμωτηρίῳ δέδεται ὁ τύ ραννος, φύσει ὢν, οἷον διεληλύθαμεν, πολλῶν καὶ παντοδαπῶν φόβων καὶ ἐρωτῶν μεστός; Λίχνῳ δὲ ὄντι αὐτῷ τὴν ψυχὴν, μόνῳ τῶν ἐν τῇ πόλει οὔτε ἀποδημῆσαι ἔξεστιν οὐδαμόσε, οὔτε θεωρῆσαι, ὅσων δὴ καὶ οἱ ἄλλοι ἐλεύθεροι ἐπιθυμηταί εἰσι· καταδεδυκὼς δὲ ἐν τῇ οἰκίᾳ τὰ πολλὰ, ὡς γυνή, ζῇ, φθονῶν καὶ τοῖς ἄλλοις πολίταις, ἐάν τις ἔξω ἀποδημῇ καί τι ἀγαθὸν ὁρᾷ. Οὔκουν τοῖς τοιούτοις κακοῖς πλείω καρποῦται ὁ ἀνὴρ, ὃς ἂν, κακῶς ἐν ἑαυτῷ πολιτευόμενος, ὃν νῦν δὴ σὺ αθλιώ τατον ἔκρινας τὸν τυραννικὸν, ὡς μὴ ἰδιώτης καταβιῷ, ἀλλ ̓ ἀναγκασθῇ ὑπό τινος τύχης τυραννεῦσαι, καὶ, ἑαυ τοῦ ὢν ἀκράτωρ, ἄλλων ἐπιχειρήσῃ ἄρχειν; ὥσπερ εἴ τις κάμνοντι σώματι καὶ ἀκράτορι ἑαυτοῦ, μὴ ἰδιωτεύων, ἀλλ ̓ ἀγωνιζόμενος πρὸς ἄλλα σώματα καὶ μαχόμενος ἀναγκάζοιτο διάγειν τὸν βίον. Ούκουν παντελῶς τὸ πάθος ἄθλιον, καὶ τοῦ ὑπὸ σοῦ κριθέντος χαλεπώτατα ζῆν χαλεπώτερον ἔτι ζῇ ὁ τυραννῶν; Ἔστιν ἄρα τῇ ἀληθείᾳ, κἂν εἰ μή τῳ δοκῇ, ὁ τῷ ὄντι τύραννος, τῷ ὄντι δοῦλος τὰς μεγίστας θωπείας καὶ δουλείας, καὶ κόλαξ τῶν πονη ροτάτων· καὶ τὰς ἐπιθυμίας οὐδ ̓ όπωςτιοῦν ἀποπιμπλὰς, ἀλλὰ πλείστων ἐπιδεέστατος, καὶ πένης τῇ ἀληθείᾳ φαίνε ται, ἐάν τις ψυχὴν ἐπίστηται θεάσασθαι· καὶ φόβου γέμων διὰ παντὸς τοῦ βίου, σφαδασμῶν τε καὶ ὀδυνῶν πλήρης, εἴπερ τῇ τῆς πόλεως διαθέσει, ἧς ἄρχει, ἔοικεν· οὐκοῦν καὶ πρὸς τούτοις ἔτι ἀποδώσομεν τῷ ἀνδρὶ καὶ ἃ τὸ πρότερον εἴπομεν, ὅτι ἀνάγκη καὶ εἶναι, καὶ ἔτι μᾶλλον γίγνεσθαι αὐτῷ ἢ πρότερον διὰ τὴν ἀρχὴν, φθονερῷ, ἀπίστῳ, ἀδίκῳ, ἀφίλῳ, ἀνοσίῳ, καὶ πάσης κακίας πανδοκεῖ τε καὶ τροφεῖ. |