τοὺς τῶν ἐλλογίμων ἀνδρῶν. Σκόπει δὴ, εἰ ὀρθῶς ἐξαιρή-
σομεν, ἢ οὔ. Φαμὲν δὲ δή, ὅτι ὁ ἐπιεικὴς ἀνὴρ τῷ ἐπιεικεῖ,
οὗπερ καὶ ἑταῖρός ἐστιν, τὸ τεθνάναι οὐ δεινὸν ἡγήσεται.
Οὐκ ἄρα ὑπέρ γ ̓ ἐκείνου, ὡς δεινόν τι πεπονθότος, ὀδύ-
ροιτ ̓ ἄν. Ἀλλὰ μὴν καὶ τόδε λέγομεν, ὡς ὁ τοιοῦτος μά-
λιστα αὐτὸς αὑτῷ αὐτάρκης πρὸς τὸ εὖ ζῇν, καὶ διαφερόν
τως τῶν ἄλλων ἥκιστα ἑτέρου προσδεῖται. Ηκιστ ̓ ἄρα
αὐτῷ δεινὸν στερηθῆναι υιέως, ἢ ἀδελφοῦ, ἢ χρημάτων, ἢ
ἄλλου του τῶν τοιούτων. Ηκιστ ̓ ἄρα καὶ ὀδύρεσθαι, φέ-
ρειν δὲ ὡς πραότατα, ὅταν τὶς αὐτὸν τοιαύτη ξυμφορὰ κατ
ταλάβῃ. Ὀρθῶς ἄρα ἐξαιροῖμεν τοὺς θρήνους τῶν ὀνομα-
στῶν ἀνδρῶν, γυναιξὶ δ ̓ ἀποδιδοῖμεν, καὶ οὐδὲ ταύταις
σπουδαίαις, καὶ ὅσοι κακοὶ τῶν ἀνδρῶν, ἵνα ἡμῖν δυσχε‐
ραίνωσιν ὅμοια τούτοις ποιεῖν, οὓς δὴ φαμὲν ἐπὶ φυλακῇ
τῆς χώρας τρέφειν. Πάλιν δὴ Ὁμήρου τε δεησόμεθα καὶ
τῶν ἄλλων ποιητῶν, μὴ ποιεῖν Ἀχιλλέα, θεᾶς παῖδα,

Ἄλλοτ' ἐπὶ πλευρᾶς κατακείμενον, ἄλλοτε δ' αὖτε
Ὕπτιον, ἄλλοτε δὲ πρηνῆ, τότε δ ̓ ὀρθὸν ἀναστάντα,
Πλωΐζοντ ̓ ἀλύοντ' ἐπὶ θῖν ̓ ἁλὸς ἀτρυγέτοιο

μηδὲ ἀμφοτέρησι χερσὶν ἑλόντα κόνιν αἰθαλόεσσαν,
χευάμενον κακ κεφαλῇς: μηδὲ ἄλλα κλᾴοντά τε
καὶ ὀδυρόμενον, ὅσα καὶ οἷα ἐκεῖνος ἐποίησε:
μηδὲ Πρίαμον, ἐγγὺς θεῶν γεγονότα, λιτανεύοντά τε

καὶ

κυλινδόμενον κατὰ κόπρου,

Ἐξονομακλήδην ὀνομάζοντ ̓ ἄνδρα ἕκαστον.

Πολὺ δ ̓ ἔτι τούτων μᾶλλον δεησόμεθα, μήτοι θεούς

grands hommes la raison les désavoue. Non, le sage ne mettra pas au rang des maux la mort d'un autre sage son ami; et il se gardera bien d'en gémir, comme si cet ami était malheureux. La vertu se suffit à elle-même, et seule elle n'a pas besoin d'autrui pour le bonheur. Elle ne peut donc voir un mal réel dans la perte d'un fils, d'un frère, d'un trésor. Jamais on ne l'entend se plaindre; quels que soient les coups dont le destin la frappe, elle obéit en silence. Pourquoi ces gémissemens qu'on prête à des héros? Laissons les pleurs aux femmes, que dis-je? aux femmes pusillanimes; et ne les permettons qu'aux derniers des hommes, pour que les chefs de la patrie rougissent d'en répandre. Ainsi, prions encore Homère et ses imitateurs de ne pas nous représenter Achille, le fils d'une déesse,

Agitant ses douleurs sur sa couche inquiète,
Et soudain, promenant sa tristesse muette
Sur l'odieux rivage, humecté de ses pleurs.

Je ne veux pas qu'il prenne à deux mains le sable des mers, ni qu'il s'en couvre les cheveux ; je n'aime pas ces larmes, ces sanglots, trop longuement décrits par le poëte. Et Priam, ce roi presque égal aux dieux, pourquoi le voyons-nous

Abaisser dans la poudre un front humilié,
Gémir, et de sa cour attendre la pitié ?

J'approuve encore moins que les dieux viennent se

γε ποιεῖν ὀδυρομένους καὶ λέγοντας,

*Ωμοι ἐγὼ δειλή, ᾤμοι δυσαριστοτόκεια.

Εἰ δ ̓ οὖν θεοὺς, μήτοι τόν γε μέγιστον τῶν θεῶν τολ μῆσαι οὕτως ἀνομοίως μιμήσασθαι, ὥστε

Και,

Ω πόποι (φάναι), ἦ φίλον ἄνδρα διωκόμενον περὶ ἄστυ
Ὀφθαλμοῖσιν ὁρῶμαι· ἐμὸν δ ̓ ὀλοφύρεται ἦτορ.

Α' αἳ ἐγὼν, ὅτε μοι Σαρπηδόνα φίλτατον ἀνδρῶν
Μοῖρ ̓ ὑπὸ Πατρόκλοιο Μενοιτιάδαο δαμῆναι.

Εἰ γὰρ τὰ τοιαῦθ ̓ ἡμῖν οἱ νέοι σπουδῇ ἀκούοιεν καὶ μὴ καταγελῷεν ὡς ἀναξίως λεγομένων, σχολῇ ἂν ἑαυτόν γέ τις, αὐτὸν ἄνθρωπον ὄντα, ἀνάξιον ἡγής σαιτο τούτων, καὶ ἐπιπλήξειεν, εἰ καὶ ἐπίοι αὐτῷ τοιοῦτον ἢ λέγειν ἢ ποιεῖν. Αλλ ̓, οὐδὲν αἰσχυνόμενος, οὐδὲ καρτερῶν, πολλοὺς ἐπὶ σμικροῖς παθήμασι θρήνους ἂν ᾄδοι καὶ ὀδυρμούς. Δεῖ δέ γε οὐχ, ὡς ἄρτι ἡμῖν ὁ λόγος ἐσήμαινεν, ᾧ πειστέον, ἕως ἄν τις ἡμᾶς ἄλλῳ καλλίονι πείσῃ.

μετα

Ἀλλὰ μὴν οὐδὲ φιλογέλωτάς γε δεῖ εἶναι· σχεδὸν γὰρ ὅταν τὶς ἐφίῃ ἰσχυρῷ γέλωτι, ἰσχυρὰν καὶ βολὴν ζητεῖ τὸ τοιοῦτον. Οὔτε ἄρα, ἀνθρώπους αξίους λόγου κρατουμένους ὑπὸ γέλωτος ἄν τις ποιῇ, από δεκτέον· πολὺ δὲ ἧττον, ἐὰν θεούς· Οὐκοῦν Ὁμήρου οὐδὲ τὰ τοιαῦτα ἀποδεξόμεθα περὶ θεῶν·

: Ἄσβεστος δ ̓ ἄρ ̓ ἐνῶρτο γέλως μακάρεσσι θεοῖσιν, Ὡς ἴδον Ηφαιστον διὰ δώματα ποιπνύοντα.

lamenter devant nous, et qu'une déesse nous conte son infortune :

Hélas! le ciel me donne un fils pour le pleurer!"

C'est méconnaître les dieux; mais l'audace est étrange de prêter cet infidèle langage à leur chef, à leur

maître :

Quel est autour des murs ce guerrier poursuivi?

Hector! ah, dans mon cœur j'ai des larmes pour lui.

Et ailleurs:

Pleurs cruels! vains sanglots! les destins ennemis
Au glaive de Patrocle ont réservé mon fils!

Si les enfans des guerriers écoutent sérieusement le poëte, et ne regardent pas comme absurdes les faiblesses qu'il suppose aux dieux, pourront-ils les croire indignes d'eux-mêmes puisqu'ils sont hommes, ou se reprocher de tels discours et de telles actions? Sans honte et sans courage, au moindre revers, ils n'auront plus que les soupirs et les larmes. Or, je suis encore persuadé que l'homme doit secouer ce joug de la douleur ; et je le croirai, tant qu'il me semblera que c'est la loi de la raison.

Nos citoyens ne doivent pas se livrer non plus à des ris immodérés: car cette joie folle est aussi un état convulsif qui bouleverse l'âme. Ne souffrons donc pas que l'on nous montre des hommes d'un grand caractère, vaincus par ce rire insensé. Mais comme c'est encore moins un attribut des immortels, retranchons d'Homère ces vers qui les outragent:

Vulcain remplit la coupe, et la présente aux dieux;
Un rire inextinguible éclata dans les cieux.

Οὐ γὰρ οὖν δὴ ἀποδεκτέον κατὰ τὸν λόγον, ἀλλὰ μὴν καὶ ἀλήθειάν γε περὶ πολλοῦ ποιητέον· εἰ γὰρ ὀρθῶς ἐλέγομεν ἄρτι, καὶ τῷ ὄντι θεοῖς μὲν ἄχρηστον ψεῦδος, ἀνθρώποις δὲ χρήσιμον ὡς ἐν φαρμάκου εἴδει, δῆλον ὅτι τόγε τοιοῦτον· ἰατροῖς δοτέον, ἰδιώταις δὲ οὐχ ἁπτέον. Τοῖς ἄρχουσι δὴ τῆς πόλεως, εἴπερ τισὶν ἄλλοις, προσήκει ψεύδεσθαι ἢ πολεμίων ἢ πολιτῶν ἕνεκα ἐπ ̓ ὠφελείᾳ τῆς πόλεως· τοῖς δὲ ἄλλοις πᾶσιν οὐχ ἁπτέον τοῦ τοιούτου· ἀλλὰ πρός γε δὴ τοὺς τοιούτους ἄρχοντας ἰδιώτῃ ψεύσασθαι ταυτὸν καὶ μεῖζον ἁμάρτημα φήσομεν, ἢ κάμνοντι πρὸς ἰατρὸν, ἢ ἀσκοῦντι πρὸς παιδοτρίβην, περὶ τῶν τοῦ αὑτοῦ σώματος παθημάτων μὴ τἀληθῆ λέγειν, ἢ πρὸς κυ βερνήτην περὶ τῆς νεώς τε καὶ τῶν ναυτῶν μὴ τὰ ὄντα λέγοντι, ὅπως ἢ αὐτὸς ἤ τις τῶν ξυνναυτῶν πράξεως ἔχει. Ἂν ἄρ ̓ ἄλλον τινὰ λαμβάνῃ ψευδόμενον ἐν τῇ πόλει, τῶν, οἳ δημιοεργοὶ ἔασι,

Μάντιν, ἢ ἰητῆρα κακῶν, ἢ τέκτονα δούρων,

κολάσει, ὡς ἐπιτήδευμα εἰσάγοντα πόλεως, ὥσπερ νεὼς, ἀνατρεπτικόν τε καὶ ὀλέθριον.

Τί δέ; σωφροσύνης ἆρα οὐ δεήσει ἡμῖν τοῖς νεανίαις; Σωφροσύνης δὲ ὡς πλήθει οὐ τὰ τοιάδε μέγιστα, ἀρχόντων μὲν ὑπηκόους εἶναι, αὐτοὺς δὲ ἄρχοντας τῶν περὶ πότους καὶ ἀφροδίσια καὶ περὶ ἐδωδὰς ἡδονῶν; Τὰ δὴ τοιάδε φήσομεν, οἶμαι, καλῶς λέγεσθαι, οἷα καὶ παρ ̓ Ὁμήρῳ Διομήδης λέγει·

Τέττα, σιωπῇ ἦσο, ἐμῷ δ ̓ ἐπιπείθεο μύθῳ.