Te oordeelen naar de hoeveelheid goederen, die aangebracht werden, waren het in den beginne slechts kleine schepen, die het verkeer onderhielden, gelijk blijkt uit bovenstaande tabel betreffende den imen export in Abo in de jaren 1576, 1577 en 1578. Over de bevrachters wordt niets medegedeeld. 't Is niet onmogelijk, dat we hier te doen hebben met eigen handel der schippers.

In hoofdzaak bestond de import uit Holland uit zout; andere stoffen werden slechts in zeer geringe hoeveelheden aangevoerd, waarbij nog gewezen moet worden op het Görlitzer laken, dat over land naar Holland werd gevoerd. Geëxporteerd werd uit Åbo teer en een onbeduidende hoeveelheid rogge. Het eerste artikel vormde voor Holland een exportartikel naar Engeland en Frankrijk 1).

Ruimer vloeien de gegevens in de periode, welke begint met het jaar 1584. Voor Viborg is op te maken een staat van de grootte van den import uit Holland. Van 1584 tot 1589 blijft deze vrijwel gelijk, om dan in 1590 en 1591 zeer sterk te stijgen, daarna volgt een inzinking (vgl. onderstaande tabel).

Overzicht van de waarde der uit Holland in Viborg

De import in Åbo heeft niet veel te beteekenen. In 1584 was de totale waarde der geïmporteerde goederen 927 daler, in 1585 was dit bedrag 1090 daler. Voor de jaren 1586 tot 1589 ontbreken de gegevens, terwijl 't uit de bronnen blijkt, dat er in 1590-1592 geen schepen uit Holland in Abo zijn binnengevallen 5o). In de daarop

1) Prot. Cloet. v. f. 474 (R. A. Haarlem). Prot. Ev. Jansz. 1591/23 Juni. (R. A. Haarlem).

?) Statsarch. Helsingfors 223e, 228f, 228g, 228h voor de jaren 1594 en 1595 wordt de waarde der goederen niet aangegeven. Uit de grootte der betaalde tolgelden (Statsarch. Helsingfors 228e) kan worden afgeleid, dat de waarde van den import moet geweest zijn in 1594 pl.m. 3800 daler en in 1595 pl.m. 2000 daler.

volgende jaren is het telkenmale 1 schip met een vrij geringe waarde aan goederen. Uit de opgave der bevrachters blijkt, dat de handel tusschen Holland en Finland in hoofdzaak gedreven werd door Finnen: burgers uit Viborg en Åbo. Het aandeel van de Hollanders aan het handelsverkeer is gering geweest. Het waren echter in hoofdzaak Hollandsche schepen, die voor het transport der waren dienden. Tot 1591 bestond de import in Viborg in hoofdzaak uit zout en wijn, andere goederen komen bijna niet voor. In 1591 verandert dit. Naast zout en wijn worden dan nog geïmporteerd gewone stoffen (laken, linnen en zijde), suiker, peper, rijst, muscaatnoten, kaneel, zuidvruchten enz. Wat de export uit de beide Finsche havens betreft, deze blijft omvatten teer en daarnaast zuivelproducten, talk, huiden en hout 1). Een overzicht van de voornaamste invoer- en uitvoerartikelen vind men in de tabel aan het slot.

Minder goed zijn we ingelicht omtrent den import en export in Archangel. De handel der Hollandsche kooplieden was niet geheel vrij. De verkoop aan particulieren was aan de Hollanders alsmede aan de andere vreemdelingen eerst vergund, nadat de schatkist zich van waren voorzien had. Een van de voornaamste importartikelen was linnen, zgn. Amsterdamsch linnen, dat in grijze en witte kleuren vervaardigd was 2). Verder vond er invoer plaats van zout en wijn. De Hollandsche kooplieden lieten herhaaldelijk het vervoer van zout rechtstreeksch van Snt. Uvis (Portugal) naar Archangel plaats vinden '). De wijnhandel gaf vaak aanleiding tot moeilijkheden met de Russen, daar de vreemde kooplieden zich ook bezig hielden met de verkoop en détail, waardoor de plaatselijke handel werd ondermijnd *).

De voornaamste exportartikelen uit Rusland waren: vlas, hennep en pelswaren. De stapelplaats voor vlas en hennep was in 't eind der 16e eeuw Holmogori, van waar belangrijke hoeveelheden vervoerd werden naar Londen en Holland. De handel via Narva en Reval in deze artikelen was vrijwel te niet gegaan "). Het hoofdexportartikel

1)

-

Voor de importartikelen vormde Finland derhalve voor Holland een afzetgebied voor de uit Spanje, Brazilië enz. aangevoerde producten. De huiden, welke opgesomd worden onder de exportartikelen, gebruikt men in Holland voor vervoer naar N.-Frankrijk.

2) Kostomarow, Studien zur Handelsgeschichte des Mosk. Staates im 16e und 17e Jahrh. (Russ. 1889) p. 36, 252.

Prot. Cloet (1582) f. 84, 85 (R. A. Haarlem). Prot. Bruyninc III f. 180 (G. A. Amsterdam).

*) Kostomarow o. c., p. 263. In 1614 werd een scherp verbod uitgevaardigd tegen den detailverkoop door vreemdelingen. Vgl. ook Kulischer o. c. p. 352 e. v.

5) Kostomarow o. c. p. 251. Tijdschrift voor Geschiedenis.

24

was in de 16e eeuw nog pelswerk 1). In de tweede helft der 16e eeuw was Londen de markt geworden voor pelswaren. Van hier werden ze naar Amsterdam vervoerd. Ook toen de Hollanders zelf handel gingen drijven in Rusland, bleef Londen nog voor de Hollandsche kooplieden de plaats om zich van pelswerk te voorzien.

In 1566 werd voor een waarde van £ 85900 aan pelswaren vervoerd door Hollandsche kooplieden, welk bedrag in 1567 gestegen was tot £135000). In 1594 laden 7 schepen te Plymouth pelswaren voor rekening van Amsterdamsche kooplieden 3).

Onder de overige artikelen, die uit Rusland werden gehaald, maar waarvoor weinig gegevens ten dienste staan, moeten nog genoemd worden: talk, traan, potasch, was, huiden en kaviaar. Een denkbeeld omtrent de beteekenis van den export van enkele dezer artikelen is te vormen uit de lading, die in 1595 voor rekening van Abraham Verbeeck in Archangel werd verscheept. Vervoerd werden tin, 100 vaten talk, 12000 pond was, 15 last traan, 300 elandshuiden en nog kaviaar ‘). Potasch moest door de Hollandsche kooplieden gekocht worden, hetzij te Moscou, of te Archangel, van de keizerlijke ambtenaren, daar de potaschbereiding vrijwel geheel in handen was van den czaar ").

Ten slotte moet met een enkel woord nog aangeroerd worden het geldelijk voordeel, dat getrokken werd uit den handel op Rusland. Een denkbeeld hiervan kan men zich vormen door vergelijking der prijzen der goederen. In nevensgaande tabel is daarvan een overzicht gegeven. Bovendien leert de mededeeling van den bekenden Delftschen koopman Claes Adriaens van Adrichem, dat in 1568 op één reis naar Moscovië een winst was gemaakt van 2000 gld.") met den verkoop van de daar gekochte goederen, ons voldoende omtrent de groote voordeelen, die er voor den Hollandschen koopman voortvloeiden uit de tochten naar Moscovië.

1) Kostomarow o. c. p. 287. In de 16e eeuw was Rusland nog rijk aan pelsdieren. Zoo sterk werd op deze dieren gejaagd, dat in de 2e helft der 17e eeuw de pelsdieren vrijwel verdwenen waren.

Stat. Papers Domestic vol. 48 no. 78.

3) Deze pelswaren waren bestemd voor vervoer naar Spaansche en Italiaansche havens. Van de kooplieden, die zich met dezen handel bezig hielden, moeten genoemd worden Is. Lemaire en Pieter Wiltbraet en Cie. Prot. Bruyninc III 52, 58, 75; V 18, 29, 31, 48; IX 31 (G. A. Amsterdam). *) Prot. Bruyninc VIII 71 (G. A. Amsterdam). In 1593 had dezelfde koopman traan en talk laten inschepen. Prot. Bruyninc I 3. (G. A. Amsterdam).

Prijs in marken van eenige artikelen op de markt te Viborg en Åbo in de jaren 1559-1595.

Vijgen Peper Notemuscaat Suiker per (per korf). (per pond). per lies pond. lies pond.

PIERRE JURIEU ALS MIDDELPUNT VAN EEN

SPIONNAGE-DIENST

DOOR

Dr. G. DAS.

Het schijnt voor iemand, die vol eerbiedige bewondering is voor den strijd der Fransche protestanten tegen grenzenlooze willekeur en tyrannie en die weinig figuren kent van een stille grootheid als Paul Rabaut, een niet heel dankbare taak te gaan schrijven over - Pierre Jurieu, den twistzieken Rotterdamschen predikant-hoogleeraar, den fellen tegenstander, om niet te zeggen hater van Pierre Bayle.

Er zijn misschien weinig personen uit die dagen van beroering, over wie zoo ongunstig geoordeeld is als deze Jurieu,,,l'injurieux", zooals hem niet onaardig zijn oom Louis du Moulin genoemd heeft. 1)

Inderdaad, in de acten van de synoden der Waalsche Kerk zijn de sporen van den grooten onruststoker, die dán eens een collega van onrechtzinnigheid beticht, dán weer een heelen kerkeraad in staat van beschuldiging stelt, maar al te talrijk.,,De Geschiedenis", zoo eindigt Mirandolle zijn artikel in het Ned. Archief voor Kerkgesch. *), ,,heeft de feiten vermeld, en het staat aan de verdedigers van Jurieu om ons te verklaren, hoe de Christelijke liefde met zooveel haat en heftigheid is overeen te brengen, een heftigheid waarvan d'Avaux niet zeer vriendelijk zeide:,,Datum est ei os loquens magna et blasphemias" ".

En wat zeker nog het meest tegen Jurieu in zal nemen is dit, dat in een tijd, waarin eindelijk eenig nieuw licht gaat doorbreken, waarin, om met Troeltsch te spreken, een nieuw protestantisme het oude, dat in zoo vele opzichten was de voortzetting van middeleeuwsche cultuur, vervangen zal 3), hij het oude met beide handen vasthoudt, hij is de

1) Mej. Serrurier, Pierre Bayle en Hollande, Lausanne, 1912, blz. 104. 2) Nieuwe Serie, 7e deel (1910), blz. 324.

*) Troeltsch, Die Bedeutung des Protestantismus für die Entstehung der modernen Welt, Hist. Zeitschr. Bnd. 97 (1906).