66. Nemo potest mutare consilium suum in alterius injuriam. L. 75, dic. tit.

67. Naturalis simul et civilis ratio suasit, alienam conditionem meliorem quidem etiam ignorantis et inviti nos facere posse; deteriorem, non posse. C. 39, ff. de neg. gest. *1. Factum cuique suum, non adversario nocere debet. L. 155, ff. de reg. juris.

2. Neque debet nocere factum alterius ei qui nihil fecit. L. 5, 5,ff. de oper. nov. nunc.

* 3. Non deberet alii nocere quod inter alios actum esset. L. 10, ff. de jurejurando.

* 4. Injuriam quæ tibi facta est, penes te manere, quàm ad alium transferri, æquius est. L. 67. ff. de fidejussorib. 68. Jure naturæ æquum est, neminem cum alterius detrimento et injuriâ fieri locupletiorem. L. 206, ff. de reg. jur.

* 1. Bono et æquo non conveniat, aut lucrari aliquem cum damno alterius, aut damnum sentire per alterius lucrum. L. 6, § 2, ff. de jur. dot.

66. Mutare consilium] Hujus regulee exemplum habes in arresto Curiæ cassationis dato Parisiis, 22 prairial an xiii, et relato cum suâ specie (Journal du Palais, an xiv, n. 329, art. 9).

67. Meliorem] Sive solvendo quod alius debet, Cod. civ. art. 1236. Sive aliena negotia gerendo. (Ibid. art. 1371.) Sive pro alio fidem suam obligando. (Ibid. art. 2014.)

Deteriorem] Non potest. l. 3. ff. soluto matrimonio.

*1. Cuique suum] Quâ de re, vide Paponem, 24. arrest. 2. tit. Chacun porte la peine de son malefice. Exemplum et exceptio ex articulo 1233 Cod. civ. peti possunt. Item alia exceptio petenda est ex Poth. Obligat. n. 336. Contr. de vente, n. 58.

2. Factum alterius] Adde l. 16, § 1. C. de fide instrum. * 3. Inter alios] V. g Res inter alios judicatæ neque emolumentum afferre his qui judicio non interfuerunt, neque præjudicium solent irrogare. 1. 2, C. quib. res judic. non noc. l. 63, ff. de re judicat. l. 12, 13, 14, ff. de except. rei jud. Cod. civ. art. 1351. Similiter jusjurandum alteri nec nocet nec prodest. 1. 3, 3, . de jurejurando; Cod. civ. art. 1366.

4. Penes te] Vide quæ notavi ad regul. 64, Cod. civ.art.1640. 68. Detrimento] Si hujus regulæ quæras exempla, invenies apud Pothier, Obligat., n. 449. Propriété, n. 170. Donat, entr. mar. et fem., n. 58. Cod. civ. art. 555. Vide etiam apud Cic. de Offic. lib. 3, cap. 10, n. 42.

69. Nemo ex suo delicto meliorem suam conditionem facere potest. L. 134, ff. de reg. jur.

*1. Nec æquum est dolum suum quemquam relevare. L. 63, 7, ff. pro socio.

*

2. Nemo de improbitate suâ consequitur actionem. L. 12,1,ff. de furtis.

* 3. Alterius circumventio, alii non præbet actionem. L. 49, ff. de reg. jur.

70. Secundùm naturam est, commoda cujusque rei eum sequi quem sequuntur incommoda. L. 10, ff. de reg. jur. *1. Ubi periculum, ibi et lucrum collocetur. L. fin. 3, C. de furtis.

*

2. Ex quâ persona quis lucrum capit, ejus factum præstare debet. L. 149, ff. de reg. juris.

*

3. Equum est, ut cujus participavit lucrum, participet et damnum. L. 55, § fin. ff. pro socio.

69 et * 1.] Harum regularum æquitas evidens est, et sanè exemplis non indigent, quæ, si non fastidit, videre sunt in 1.175, § pen. ff. de reg. jur. l. 5. ff. si quis cautionibus. l. 26, §4, ff. quib. ex caus. maj. l. 9, l. 17, verbo illud iniquè, ff. de noxal. 1. 3, § 11. ff. ad exhib. 1. 6, § ult. ff. mand. l. 10, § 1, ff. solut. matrim. l. 1, § 4. l. 15, ff. de tut. et rationibus. l. 12, § 1, ff. de fertis. l. 30, C. de transact.

* 2. Actionem] Species in malæ fidei possessore, cui res subrepta est. Non datur ei actio furti, quamvis intersit ejus non subripi rem quæ periculo ejus est. Ideò autem non datur, ne ex improbitate sua (ex malâ suâ possessione) consequatur actionem. Infinitis aliis speciebus aptari potest.

* 3. Alterius circumventio] Articulus 1111 Codicis civilis nostri idem principium ponit, in specie metûs adhibiti ab altero quàm ad quem res pervenit, et rectè: nam in alterius præmium verti alienum metum non oportet, l. 14, § 5, ff. quod metus

caus.

70. *2. Ex quá personá] Verbi gratiá, hæres qui in bona defuncti succedit, debet præstare factum defuncti ex cujus personâ lucrum capit aut intelligitur capere. Vide Cod. civ. art. 724.

*3. Ut cujus] Id traditur in specie duorum sociorum quorum alter rem ex furto alterius paratam sciens partitus est. Ex hâc regulâ tenetur pati ut è medio societatis tollatur id in quod fur socius ex causâ hujus furti damnaretur. Aliæ species excogitari possunt,

71. Adjuvari nos, non decipi beneficio oportet. E. 17, 3,ff.commodati.

72. [Est] iniquum, damnosum cuique esse officium suum. L. 7, ff. quemad. testam. aper.

73. Fides bona contraria est fraudi et dolo. L. 3, § fin. ff.pro socio.

1. Grave est fidem fallere. L. 1, ff. constituta pecunia.

71. Adjuvari] Vide Cod. civ. art. 1373, 1899, 1991, 2010. 72. Iniquum] Verbi gratiâ privilegium principis non debet contra ipsum retorqueri. Répert. de jurispr. V. Opposit. au sceau des lettres de ratif. n. 1. Vide suprà n. 41. Vide etiam Cod. civ. art. 1375, 1902, 1999 et seqq.

73. Contraria est dolo] Videamus igitur quid sit dolus; nam si illum cognoverimus, simul intelligemus quid sit bona fides. Labeo definit dolum, omnem calliditatem, fallaciam, machinationem, ad circumveniendum, fallendum, decipiendum alterum adhibitam. l. 1, § 2, ff. de dolo malo. Aquilius autem, quùm ex eo quæreretur quid esset dolus malus, respondebat, quùm esset aliud simulatum, aliud actum. Quod si aquiliana definitio vera est; ex omni vitâ simulatio, dissimulatioque tollenda est. Ita, nec ut emat meliùs, nec ut vendat, quidquam simulabit aut dissimulabit vir bonus. Cic. de Offic. lib. 3, n. 60, 61. Etenim fundamentum est justitiæ, fides; id est, dictorum conventorumque constantia et veritas. Ibid. lib. 1, n. 23.

* 1. Grave] Sanè, grave est fidem fallere. Sed incidunt sæpè tempora, quùm ea, quæ maximè videntur digna esse justo homine, eoque, quem virum bonum dicimus, commutantur, fiuntque contraria; ut non reddere depositum (l. 31, ff. depositi). etiam promissum non facere, quæque pertinent ad veritatem et ad fidem, ea migrare interdùm, et non servare, sit justum. Quùm igitur tempora commutantur, commutatur officium, et non semper est idem. Potest enim accidere promissum aliquod, et conventum, ut id effici sit inutile, vel ei cui promissum sit, vel ei qui promiserit. Nam si, ut in fabulis est, Neptunus, quod Theseo promiserat, non fecisset, Theseus filio Hippolyto non esset orbatus. Nec promissa igitur servanda sunt ea, quæ sint iis, quibus promiseris, inutilia: nec si plus tibi noceant, quàm illi prosint, cui promiseris, contrà officium est majus anteponi minori. Jam illis promissis standum non esse, quis non videt, quæ coactus quis metu, quæ deceptus dolo promiserit? quæ quidem pleraque officio judicis liberantur, nonnulla legibus. Cic. de Offic. lib. 1, n. 31, 32.

Giuramenti

vani forse in tal caso. (Aminta, att. 4. sc 2.)

*

2. Bona fides non patitur ut bis idem exigatur. L. 57, ff. de reg. jur.

*

3. Non est ex fide bonâ rem suam dominum prædoni restituere compelli. L. 31, § 1, ff. depositi.

* 4. [Etenim] probo hanc esse justitiam, quæ suum cuique ita tribuit, ut non distrahatur ab ullius personæ justiore repetitione. d. l. et §.

SECTIO SECUNDA.

Regulæ generales ex jure civili de

promptæ.

74. NATURALIA jura, divinâ quâdam providentiâ constituta, semper firma atque immutabilia permanent. Inst. § 11, de jure natur.

* 1. [Hinc] civilis ratio naturalia jura corrumpere non potest. L. 7, ff. de cap. min.

* 2. Bis idem] Vulgò non bis in idem. Hinc, v. g. qui bis idem promittit, is eo jure ampliùs quàm semel non tenetur. l. 18, ff. de verbor. obligat. alia exempla, l. 56, § 1, ff. de furtis, 1.3, ff. de expil. hered. Ord. 1667, tit. 18,art. 2. excipe, Z. 13, § 15, 7. 29, ff. de act. empt. l. 84, § 5, ff. de legat. 1o Inst. § 6, de legatis.

3. Dominum prædoni] Ut si quis rem suam ignorans à prædone quasi depositam, aut commodatam, aut conductam acceperit, l. 31, ff. depositi.

* 4. Justiore] In hujus regulæ specie, is qui depositum acceperat à fure, tenetur etiam furi rem depositam reddere, nisi Occurrat justior repetitio; et ità, Cod. civ. art. 1938.

HE SUNT, lector, regulæ generales quas tibi primùm seligere intendi. Eas ipsas utinam sequeremur! feruntur enim ex optimis naturæ et veritatis exemplis.

74. Naturalia jura] « Est non scripta, sed nata lex: quam non didicimus, accepimus, legimus; verum ex naturâ ipsâ arripuimus, hausimus, expressimus; ad quam non docti, sed facti ; non instituti, sed imbuti sumus. » (Cic.)

Immutabilia] Huic legi neque obrogari fas est, neque derogari ex hâc aliquid licet, neque tota abrogari potest. Cic. Fragm. lib. 3, de repub. Ergò ita leges positivæ sunt interpretandæ, ut dispositioni juris naturalis consonent. Lessius, de legibus, lib. 5, cap. 25, n. 24, et cap. 28, n. 23.

1. Civilis ratio] Prima et præcipua juris civilis regula est

* 2. Legum subtilitate.... rei veritas deleta vel confusa non est. L. 30, C. de jure dotium.

75. Quæ rerum naturâ prohibentur, nullà lege confirmata sunt. L. 188, ff. de reg. juris.

*

1. Quod factum est, infectum manere impossibile est. Non. 97, c. 1.

* 2. Impossibilium nulla obligatio est. L. 183, ff. de reg. juris.

*3. [Hinc, verbi gratià,] nullum crimen patitur, qui non prohibet, cùm prohibere non potest. L. 109, ff. de reg.jur.

:

quæ hic traditur. Etenim distinctio boni et mali, justi et iniqui, non verborum est, non conventionis, non sortis, sed Dei ejusque providentia substantiæ rerum ipsarum inhæret præcedit legem humanam quæ eam tantùm declarat; adhuc viveret, etiamsi omnia lex'humana vertens, injustum justum, malumque bonum vocaret.

Corrumpere]

On peut les obscurcir; les effacer, jamais.

Non postest] Vide d'Aguesseau, tom. Ier, p. 127, et imprimis tom. X, part. 2, p. 183 et 184.

75. Prohibentur] Verbi gratiá Si quis legaverit quod rerum naturâ prohibeatur existere, putà hippocentaurum, nullâ lege tale legatum confirmari potest.

*1. Factum] Vide exempl. in l. 12, § 2, ff. de captivis et postliminio reversis. Vide etiam nostras leges de migratione, de quibus dici potest, quod ait auctor della Secchia rapita. II. 6.

Non si può disfar quel ch'è gia fatto.

* 2. Impossibilium] Impossibilia dicuntur, non solùm quæ naturâ fieri prohibentur ; sed etiam quæ contra bonos mores et leges fierent. Nam, inquit Papinianus, quæ facta lædunt pietatem, existimationem, verecundiam nostram et contra bonos mores fiunt, nec facere nos posse credendum est. l. 15. ff. de condit. instit. Hinc omnes contractus, impossibili conditione appositâ, nullius momenti sunt. l. 31, ff. de oblig. et act. exempli, in l. 8. ff. de confessis. l. 15, ff. de interrog. in jur. fac. l. 30. §1. ff. de jurejur. Pothier, obligat. n. 204. Cod. civ. art. 1172, 1173. Hoc tamen in obligationibus tantùm locum habet. Nam obtinuit impossibiles conditiones testamento adscriptas pro non scriptis habendas. l. 14, ff. de condit. inst. l. 3, ff. de cond. et dem. l. 104, § 1, ff. de leg. 1° Cod. civ. art. 900.