procul dubio esse malam, theologi omnes uno ore decernunt: attestante Paulo: Finis præcepti est charitas de corde puro, et conscientiá boná, | certò utique bona, et fide non fictá'. Quòd verò sit mala prosiliens ad actus quos ipsa non quidem certò, sed tamen probabiliùs malos esse credat, sic demonstramus. » dem ad sui pastoris consilium conscientia » levis et temerariæ credulitatis explosa, licitè » potest non solùm reddere, sed exigere debi» tum. » Ergo etsi in actum prosiliri potest, non tamen stante illà quamvis temeraria et levi, sed priùs explosâ. Ampliùs confirmatur ex cap. Per tuas, II de Simon. lib. v. Decret. tit. III. cap. 35, ubi idem Innocentius sic decernit: « Nos igitur res» pondemus, ut idem in ordine sic suscepto » securè ministret; sed contra conscientiam >> ulteriùs non ascendat, ne ædificet ad gehen» nam; licet ex eo quòd conscientiam nimis ha» buerit scrupulosam in difficultatem hujus Contingit conscientiam prohiberi ab agendo, vel ex eo quòd sciut pro certo se malè agere, vel ex eo quòd non sciat pro certo, sed credat. Primo casu, quo pro certo sciat se malè agere, prohibetur ab actu ut apertè illicito, puta à reddendo debito conjugali, de quo hic agebatur, propter impedimentum alteri conjugum pro vero et certo notum. Hæc igitur Innocentii III prima» modi sit collapsus, quam utique non evadet, est distinctio, nihil habens difficultatis. » nisi deponat errorem. » Ergo prohibet actum error etiam nimis et improvidè.scrupulosus, deponendusque est ne ædifices ad gehennam : quantò magis sententiâ gravi et probabili atque discretâ insidente, et in animo operantis prævalente ratione, ut dictum est! Secunda verò talis est : « In secundo casu, » quo quis non sciat sed credat (subesse impe» dimentum), iterum distinguendum est, utrum >> habeat hanc conscientiam ex credulitate levi » et temerarià, an probabili et discretâ, licet >> non evidenti et manifestâ: » quo ultimo casu, Quid autem sit ædificare ad gehennam idem credulitatis scilicet probabilis et discretâ, decer- Innocentius III claris verbis docet, cap. Litnit Pontifex, stante illâ credulitate, non posse teras, de Restit. spol. lib. 11, tit. XIII, cap. 13: ab ita credente prosiliri in actum, « ne in alter- « Omne, inquit, quod non est ex fide, peccatum »utro, vel contra legem conjugii, vel contra ju-» est : et quidquid fit contra conscientiam, ædi» dicium conscientiæ committat offensam. »Ergo»ficat ad gehennam. » Ergo ædificare ad gequominus agas prohibet, non modò credulitas hennam nihil est aliud quàm facere contra conevidens et manifesta, verum etiam probabilis scientiam; facere autem contra conscientiam et discreta quibus verbis rem pro nobis defi- est profectò illud ipsum de quo dicit apostolus: nitam putamus, et sic ostendimus. quia non ex fide; omne autem quod non est ex fide, peccatum est *. Primùm enim, ipse casus quem tractat Pontifex, est is ipse de quo quærimus. Supponit enim prævalere in operantis animo illam credulitatem sive opinionem probabilem et discretam. Non autem prævaleret, nisi ex prævalente quoque ratione probabili, ac per hoc probabiliore visâ. Ergo is ipse casus est de quo quærimus: hoc primùm. Secundò autem liquet pro nobis definitum esse perspicuis verbis. Est enim definitum prævalente ratione probabiliori visà, et ex eà faciente in animo operantis probabiliorem sententiam sive credulitatem, licet non evidentem atque manifestam, ipsum quoque operantem impediri ab agendo, nec nisi læsâ conscientiâ prosilire posse in actum: ergo ligat conscientiam illa opinio sive credulitas, sive sententia discreta et probabilis, licet non evidens, atque actum prohibet: quod erat demostrandum. Confirmatur ipsa credulitas levis el temeraria ligat conscientiam ac prohibet actum : ergo à fortiori probabilis et discreta credulitas. Major perspicua est ex illis decreti verbis, « et qui 1. Tim. 1. 5. Jam ergo si quæ vidimus capita decretalium mente repetamus, profectò constabit secundum apostolum peccare contra fidem, id est, contra conscientiam, non tantùm eum qui agit contra credulitatem evidentem et manifestam, sed etiam eum qui agit contra credulitatem probabilem et discretam, licèt non evidentem; imò etiam eum qui agit contra conscientiam errantem, eo quòd nimis scrupulosa sit, et scrupulo etiam levi persuaderi se sinat: denique peccare eum qui agit contra ac persuasum est illis, sive ex gravi sive ex levi ratione, nisi priùs eam quamcumque rationen seu persuasionem, sive ratione sive auctoritate prævalente, deponat. Hæc Patrum simplicitas, hæc apostolici dicti intelligentia erat pro regulâ morum. Nunc autem alia invenerunt, nempe hæc : in probabilibus, etiam illis ubi de salute agitur, licere credere et judicare quidquid libet. Ad nutum voluntatis, non ad rationem etiam prævalentem flecti judicia: aliam esse opinandi ac judicandi, aliam agendi regulam; hoc est, Rom. xiv. 23. opinari et judicare te secundum id quod apparet | Quomodo autem, quæso, potest prudentia verå cum ratione dictare homini cognoscenti sententiam tutiorem esse manifestè verisimiliorem, quòd sit bonum et conforme appetitui recto virtutis, prætermisså hâc sententià, eligere oppositam minùs tutam, quæ apparet manifestè minùs verisimilis? Certè hoc dictare non potest nisi prudentia carnis, quæ magis æstimat bonum temporale, quàm Dei amicitiam. tibi verisimilius sive probabilius; agere verò secundùm id quod apparet tibi minùs probabile: quorum omnium nullum in Scripturis, nullum in Patribus, nullum in jure vestigium reperias. Neque unquam ullus Pontifex dubia salutis et conscientiæ sic resolvit, ut liceret agere ad libitum, etiamsi aliqua melior agendi ratio appareret; sed responderunt semper ex eâ ratione quæ ipsis videretur probabilior, verior, melior, subtilior, certior, tutior ut passim occurrit in eorum responsis. Alia omnis agendi ratio novellum inventum est, non modò contra jura, verùm etiam contra ipsum spiritum juris, contra ipsum æqui» quidem rectè non fit, inquit, nisi, et finis bobonique rationem. Neque docebantur homines ut agerent contra ac ipsis persuasum esset etiam ex probabili ac discretâ ratione; hoc enim est, ut ait Tertullianus', suam quoque conscientiam ludere; sed simpliciter admittebant apostolicum illud: Omne quod non est ex fide, ex conscientià, ex persuasione, peccatum est, ut vel ex iis capitibus satis superque constat. DISSERTATIUNCULA IV. DE PRUDENTIA. Ex reverendissimo Patre Thyrso Gonzalez, Tractatu de recto usu opinionum probabilium, Diis 111, cap. II, S 7, edit. 1694, p. 74. Ulterius ostenditur, nullam aliam prudentiam reperiri posse in sectandâ sententiâ minùs tutâ, quando opposita apparet operanti manifestè verisimilior, nisi prudentiam carnis, quæ inimica est Deo. 85. Quia adversarii nostri sæpe repetunt electionem sententiæ minùs probabilis, prætermissâ probabiliore et tutiore, esse quidem minùs pradentem, cæteroquin absolutè prudentem esse; nunc ostendendum nobis est, nullam hîc prudentiam intervenire posse præter prudentiam carnis, quæ, teste apostolo, Rom. VIII, mors est, et inimica est Deo: id autem probabimus discurrendo per varia prudentiæ genera. 86. In primis si Aristotelem consulamus, eumque interrogemus, quid sit prudentia, respondebit, vi Ethic. cap. v, « esse habitum » agendi verâ eum ratione, circa ea quæ sunt » bona homini, atque mala. » Quasi diceret, prudentiam esse habitum, qui dicta cum verâ ratione, quid homini bonum sit, ut illud prosequatur, quidque malum, ut illud fugiat, ut exponit D. Vasquez, tome 1, disp. LXV, cap. 1. Ad. Nation. lib. 1. 87. Deinde si ab angelico præceptore quæramus quodnam sit prudentiæ munus, respondebit 2.2. q. XLIX, art. 7 : « Ad prudentiam præcipuè » pertinet rectè ordinare aliquem in finem, quod » nus sit, et id, quod ordinatur ad finem, sit 88. Inquiro igitur, ex quâ intentione oriri valeat electio opinionis minùs tutæ in occursu tutioris evidenter probabilioris? et quem finem intendat, qui opinionem minùs probabilem præfert opinioni evidenter probabiliori, cum manifesto periculo violandi legem Dei? Certè electio hæc ex charitate, quæ est primum mobile omnium virtutum, oriri non potest; nec item ex intentione alterius peculiaris virtutis; cùm non possit esse conforme appetitui recto, seu intentioni honestæ alicujus virtutis, se voluntariè exponere periculo inminenti transgrediendi legem Dei.. Sicut quòd medicus ex duabus medicinis eligat illam, de quâ cognoscit verisimiliùs multò esse quòd sit nocumentum allatura, quàm quòd sit profutura, potiùs quàm oppositam magnâ cum verisimilitudine profuturam, nequit oriri ex appetitu recto, seu intention sanandie infirmum; sed ex alio fine peculiari, respectu cujus bona infirmi valetudo parvipenditur, imò contem nitur. 89. Quòd si ab eligente opinionem minùs tutam, quando est evidenter illi minùs probabilis, inquiramus, quem finem intendat, dum ita eligit? certè respondere non poterit, se eligere illam opinionem, quia intendit suam æternam salu 1 572 DISSERTATIUNCULE ADVERSUS PROBABILITATEM. tem, vel quia intendit alium immediatiorem | judicandum oppositum, illum nihilominùs celefinem alicujus virtutis; nemo enim ex intentione alicujus finis, eligit id de quo cognoscit verisimilius multò esse, quòd sit impediturum, quàm quòd sit inducturum vel promoturum finis consecutionem. 90. Necesse est ergo ut respondeat, se quidem eligere opinionem minùs tutam, licet vidat esse multò minùs probabilem oppositâ, quia id est conforme appetitui, seu desiderio alicujus boni temporalis, quod adquirere intendit, sive illa acquisitio sit prohibita sive non. Dum enim eligit opinionem minùs tutam habens majus fundamentum ad judicandum esse falsam, quàm ad judicandum esse veram, virtualiter dicit: « Sive hæc » opinio affirmans talem contractum esse licitum » sit vera, sive sit falsa; vel potiùs, quamvis >> hæc opinio sit falsa, seu quamvis contractus » sit illicitus, nihilominùs volo illum celebrare. »> Hoc autem est magis æstimare lucrum temporale, quàm Dei amicitiam et animæ salutem; quæ est sapientia carnis, quæ est inimica Deo. 91. Nam qui habens majora fundamenta ad judicandum contractum esse illicitum, quàm ad brat, ita operatur, ut si inter operandum rogetur, an sciat dari legem prohibentem illum contractum, vel an sciat non dari, si verè respondeat, necessariò respondere debet, se existimare dari ejusmodi legem, vel saltem se dubitare an detur, et sibi verisimilius videri quod detur. Ergo homo ille operatur judicans dari legem prohibitivam contractûs, vel saltem dubitans cum vehementi fundamento, an detur. Atqui sub hoc dubio, vel judicio celebrat contractum, de quo dubitat an sit illicitus: ergo magis amat lucrum proventurum ex contractu, quàm propriam salutem, ut dicit D. Thomas, Quodlib. v1, art. 13, de eo qui dubitans, an sit licitum habere simul multas præbendas, illas eligit habere. Asserit enim angelicus doctor quòd iste periculo se exponit, utpote magis amans beneficium temporale, quàm propriam salutem. Ergo dilectio opinionis minùs tutæ in occursu tutioris, quæ operanti appareat manisfestè magis verisimilis, est prudentia carnis, de quâ dicit Apostulus: Rom. vi, Prudentia carnis mors est. FIN DU DIXIÈME VOLUME Les sensations sont attachées à des mouvements cor- Les mouvements corporels qui se font en nous dans Six propositions qui expliquent comment les sensa- De l'imagination en particulier, et à quel mouve- Des passions, et à quelle disposition du corps elles Pages. Second effet de l'union de l'ame et du corps, où se gences, qu'il y a ailleurs une intelligence parfaite. Pages. 83 55 84 .. ibid. 3585 95 97 98 99 100 De la première cause des inventions et de la variété ibid. Ce que c'est que l'instinct qu'on attribue ordinaire- TRAITÉ DU LIBRE ARBITRE. 68 La nature de l'attention, et ses effets immédiats lonté. . . 69 ibid. L'ame attentive à raisonner se sert du cerveau, par Pour se bien connoître soi-même, il faut s'accoutu- 71 75 . . . . ibid. CHAP. IV. De Dieu créateur de l'ame et du corps, La raison nécessaire pour juger des sensations, et . . . . ibid. L'ame connoit, par l'imperfection de son intelli- ...... CHAP. IV. Que la raison seule nous oblige à croire 119 CHAP. VI. Second moyen. Pour accorder notre li- |