La vedavan (12). L'asbarez, mesuré astronomiquement, est composé de cent pas, le pas de six pieds, le pied de six doigts. Le mille est un asbarez (13). L'asbarez des asbarez contient cent quarante-trois pas, de manière que le mille est de sept asbarez. Ainsi, le mille mesuré sur la terre est de mille pas. parasange renferme trois milles. Mesuré astronomiquement, un degré est toujours de cinq cents asbarez, soit en latitude, soit en longitude et en carré, de manière qu'un degré est de soixante-onze milles, dont chacun, en carré, est de vingt-huit asbarez (14). quarante C'est par ces mesures qu'on évalue l'étendue de la terre et de la mer, en partant de la zone torride, qu'on appelle ligne équinoxiale, sous laquelle la terre ne produit rien, parce qu'elle est perpétuellement brûlée par la chaleur du soleil, qui change en été la saison d'hiver. C'est à cause de cela qu'il y en a qui disent que le soleil est beaucoup plus petit que la terre (15), au point de n'en être que la sixième ou même la troisième partie, de sorte que l'étendue du soleil seroit équivalente à deux climats, ce qui formeroit degrés; on dit encore que, par la dilatation de l'air, il augmente extrêmement l'intensité de la chaleur, soit en deçà, soit au delà de l'équateur. Cette zone coupe l'océan par le milieu, et elle sépare la partie de la tèrre qui est habitée, de l'hémisphère austral, qu'on appelle la terre opposée. Ce n'est pas là, mais dans l'hémisphère septentrional, que se trouve la plus grande partie de la terre habitable, qu'on appelle existante. On dit encore qu'elle est très-circonscrite dans son étendue, à cause de sa forme sphérique, de même que la terre opposée qui est au midi et qu'on appelle aride. On dit que ce n'est pas seulement la zone torride qui est environnée par l'océan, mais que c'est toute la terre; c'est au moins ce que rapporte յաղագս տաալանակին անցելոյ՝ յարեւելեան երկրէն Ռեզ՝ ՚ի մէջս կոյս: Րայց Պտղոմէոս՝, որոյ արք բազմաշրջութբ զամ չափեցին, ոչ ասեն շուրջ լինիլ զՈվկիանոս, այլ ՛ի միոյ կողմանէ անկեան՝ Հիւսիսոյ արեւմտից : լւ տարած-ի յարն ելս կոյս ընդ Հիւսիսի, յերկուց մասանցն , մամն մի ընդ արեւմուտս • ՚ի Հա_ րաճակոյս ՚ի չորս մասանցն , երեք մասանցն, երեք մասունքն որք նմանէ սկսեալք զանծանօթ երկրէ ասէ շրջապա տեալ զբնակութիւն մարդկայինս բնութեան : Եւ զերից ծովույն մեծամեծաց, զ`նդկայնոյն ասեմ, եւ զՅունականն, եւ զ] ոկանին ծով, եւ երկիր քնա կութիւն մարդկան ասէ շուրջ լինիլ զնոքօք՝, եւ է Ճշմարիտ : ԱՀխարհագիր : Հատուած երկրորդ : Քանզի զյունականաւն, եւ զկասբիականան, եւ մերոց իսկ արանց պատաՀեցաւ շուրջ անցանիլ, յորոյ վարկանիմ եւ զՀնդկայնոյն նոյնպէս լինել, եւ ոչ, ոպ ոմանք ասացին, Ովկիանոսի պարունակեալ զամ, այլ հաւանեալ եմ Iտղոմեայ պատմութեան, որոյ արք զայրեցեալ գօտեաւն անցին ՚ի Հարաւոյ կոյս, եւ զազգն զայնոսիկ ճշգրտեցին, եւ զսահմանս Ճա սակացնց չափեալ`, յԱկիզիմբայ մինչեւ ՚ի ունի լե առն, եւ անդ-ը եւս՝, յանծանօթերկիր: ւշուրջ եկեալ զանծանօթ երկրաւն, յՈվկիանոսէ մինչեւ ցՈվկիա նոս, եւ զեւս առա‘են, լռեաց. զորս ոչ երբեք կոխեաց ոտն՝, եւ կամ ետես ակն մարդոյ, որում ածային գրոց ՛ի ճահ գան վկայութիք, ոպ օբ ասէ, « : ձգեաց »ղհիւսիս զոչինչի,»եւեթ:«Հրաման պատեաց զե րեսս ջուրց.» այսինքներէՀրամանն տն բաւական է ունիլ զեզը ջրոց անծանօթի ծովու, ոչ պիտոյացեալ כל Constantin d'Antioche (16), dans sa Topographie chrétienne, en parlant du passage de l'arche, des parties orientales de la terre jusque dans notre pays. Cependant Ptolémée, et les auteurs qu'il a consultés et qui ont mesuré les différens périples, ne disent pas que l'océan environne toute la terre, mais seulement d'un seul côté, situé vers le nord-ouest. L'océan s'étend du côté du nord-est, en deux portions, dont l'une regarde vers l'occident dans le midi, il est divisé en quatre parties, dont trois, à ce que dit le même auteur (17), commencent à la terre inconnue, et enveloppent le séjour du genre humain. Je pense que ce sont les trois grandes mers Indienne, Grecque et Hyrcanienne, qui, selon Ptolémée, environnent la terre habitée par l'homme; ce qui est vrai. SECONDE PARTIE DE LA GÉOGRAPHIE. Puisque la mer Grecque et la mer Caspienne ont été parcourues, dans toute leur étendue, par les hommes, et qu'il en est de même, à ce que je crois, de la mer des Indes, je ne pense donc pas comme ceux qui disent que l'océan environne tout; mais j'aime mieux suivre la géographie de Ptolémée, qui fait mention d'hommes qui traversèrent la zone torride vers le midi, qui décrivirent avec exactitude les nations qu'on y trouve, et qui mesurèrent leurs côtes depuis Agisymba jusqu'aux montagnes de la Lune, et, au-delà, jusqu'à la terre inconnue. Après avoir parlé de cette terre inconnue, qui s'étend depuis l'océan jusqu'à l'océan et au-delà, Ptolémée garde le silence sur ces pays que jamais le pied humain n'a foulés et que notre œil n'a jamais vus. C'est à elle que convient ce passage des saintes écritures, dans le livre de Job (ch. XXVI, vers. 7 et 10), où il est dit qu'il étendit le nord sur le vide, et que son ordre enchaîna la surface des eaux, անցանել երկրի , եւ ոչ եզը սպառուածի անծ-անօթի երկրի պիտոյացեալ ջրոյ : Րայց Թէ եւ է զանծանօթ երկրաĆ ծով, կամ՝ շուրջ զանծանօթի ծովու երի կիր, մեք, որպես անհաս եղեալ մտածութեանց, լռեմք, եւ գրեմք զայս միայն, զոր կոխեաց ոտն, եւ ետես ակն մարդ-ոյ : Արդ՝ սկսցուք ըստ Պապայ Աղեքսանդրացւոյ եր կրագծութես՝, որ ըստ ինքնագիր բոլորակին կղա դեայ Պտղոմեայ տիեզերագրութեցն չափուց : ()որ սկսեալ յայրեցելոյ գօտւոյն, կրկնակի եւ՚ի Հիւսիսոյ, եւ ՚ի հարաւոյ : Րայց սկսանի յայրեալ գօտին յան ծանօթէ երկըեն Լիսէացւոց՝, անցանելով ընդ Տապռոբանիա կղզւոյ ստորոն, եւ ընդ ՙլ,եղոս գետոյ վտակն՝, եւ ընդ ամ իթովպիայ ըստ Հարաւոյ կող– մանէ () էոքիմաց լերինն , որ կոչի ածոց աթոռ, ընդ ձակեր | Թէովպացիմն , յանծանօթ երկիր : Իսկ յՈվկիանոսէ, զկողմամբք զեփիւռոս Հողմոյ սկսանի, քսան եւ մի մամն է լայնութին, առձկնակերովք:ովպացւովքն եւ Օվոքիմաց լերամբք, եւ պատէ զա ըւմուտս, մինչեւ ՚ի սպառ լախութի չափու, եւ դառ նայ առ Հիւսիսի յարեելս, մինչեւ վաթսուն ման լայնութին, որ է Հանդեպ կարկինէտեան ծոցոյն Պոնտոսի փերսոնի, եւ անտի յառաջ անծ-անօթ երկիր: ւպատէ զմնացեալ մասունմն Հիւսիսոյ, եւ զարեւելս,եւ զՀարան, քսան մամն յարեւելից մինչեւ ցնորն Ովկիանոս . իսկ զաւելիմն քան զայաոսիկ չէ ուրուք տեսեալ, եւ կամ ծանուցեալ՝ վամն այնորիկ անծ-անօթ կոչի երկիր, եւ (Ովկիանոս: ւ Ովկիանոս ծանօթ նահագնացութե, եւ կղզիք երեք Հանդէպ սերքսագոյն I իբիոյ, որք րանելեաց կղզիք կոչին • եւ դց ըստ արեւմտից վեց կղզիք այլ է. եւ դց ՛ի Հիւ L c'est-à-dire, que l'ordre de Dieu a pu retenir les eaux de la mer inconnue dans leurs bornes, de façon que l'eau ne pût couvrir la terre, ni atteindre son extrémité inconnue. Quant à dire si la mer environne la terre inconnue, ou si c'est le contraire, n'ayant pas assez de savoir, nous nous taisons, et nous ne décrivons que ces pays que le pied a foulés et que l'oeil humain a vus. Nous commencerons donc, en suivant la géographie de Pappus d'Alexandrie, qui règle sa description de la terre sur la propre sphère de Claude Ptolémée, et qui commence par la double zone torride, l'une au nord, l'autre au sud de l'équateur. Dans cette zone, il commence par la terre inconnue des Sina, passe par la partie inférieure de l'île de Taprobane, suit le cours du Nil, et parcourt toute l'Éthiopie, depuis le mont de Théochima [Thêon-ochêma], qu'on appelle le Trône des Dieux (18), du côté du midi, en traversant le pays des Ethiopiens Ichthyophages, jusqu'à la terre inconnue. Puis, arrivé à l'océan, il commence à parcourir les régions du continent (19) par vingt-un degrés de latitude, en allant vers les Éthiopiens Ichthyophages et le mont de Théon-ochêma; il décrit tout ce qui est à l'occident jusqu'à cette latitude; ensuite il tourne vers le nord-est jusqu'à la hauteur de soixante degrés, où est le golfe Carcinitique (20), qui est dans le Pont, auprès de Cherson [la Tauride], et de là jusqu'à la terre inconnue. Il décrit après les contrées restées au nord, à l'orient et au midi, jusqu'à la hauteur de vingt degrés, du côté de l'orient et auprès du même océan, point au-delà duquel jamais personne n'a rien vu ni rien connu ; et c'est pour cette raison qu'on appelle inconnus l'océan et la terre qui s'y trouvent. L'océan est connu par la navigation. Trois îles, qu'on appelle les Iles fortunées, sont en face de la Libye intérieure; elles en ont, du côté de l'occident, six autres, et, du côté |