une multitude d'autres noms barbares. Ce pays renferme des montagnes, beaucoup de grands fleuves, des plaines désertes des terres brûlantes et sans eau, avec une plaine qui jette des flammes. Les Sogdiens sont des marchands intelligens et industrieux qui habitent entre le Turkestan et l'Arie. L'Inde est à l'orient de l'Arie et voisine de la Scythie; elle est divisée en deux parties, que sépare le Gange ou Phison: la portion occidentale contient cinquante-cinq peuples, et l'orientale en renferme soixante-douze. Parmi les habitans de l'Inde, il y en a qui mangent des hommes, d'autres qui se nourrissent d'animaux; les uns ont des queues, d'autres sont nains; d'autres ont des nez de singe, la face large, et sont blancs de couleur. On y trouve les gymnosophistes, qui ne font aucun acte d'injustice et ne mangent pas la chair des animaux. L'Inde renferme beaucoup de montagnes, de fleuves, d'îles; on y trouve une bête fauve semblable à la chèvre, armée de cornes aiguës, avec lesquelles elle peut tuer un lion. On y trouve encore l'animal nommé hresch, et des bêtes féroces semblables au lion, à l'exception qu'elles ont le nez long et pointu. L'analouth, le lion, le singe, des coqs barbus, des éléphans, des tigres, des dragons, de grandes fourmis, le fourmi-lion, des rats, le castor, le crocodile, la licorne, la plus grande des bêtes féroces, qui a une corne sur la tête et qui tue les éléphans avec sa langue; des grifons, le porte-musc et des ânes cornus, existent encore dans l'Inde, qui produit aussi de l'or, de l'argent, du cuivre, de l'étain, des perles et des pierres de grand prix, le poivre, le sengrovel, l'aloès, le musc, le camphre, les aromates nommés dchantan, naïpovag, herpovag, kazerpovag, koïpovag, gasimon, kovaghag, schahavor, martarischar, et beaucoup de drogues médicinales (96). Տապռոբանիա է մեծ- կղզի քան զամ կղզի, Հազար եւ Հարիւր մղոն երկայն է, Հինգ Հարիւր եւ տամն ՛ի լայմն , յելից կալով Հնդկաց. եւ ունի այլ կղզիս շուրջ զիւրեաւ մանունս, Հազար երեք Հարիւր եօթանասուն եւ երկու: Ունի եւ լերինս՝, եւ գետս, եւ ազգ տամն եւ երկու: | ինի ինմա ոսկի, եւ արծաթ, եւ ակունք պատուականք, եւ բովիճայք, փիղք, եւ վագերք, եւ արք Յն վարսիւք կնոջ պսակեն զգլուխս իւրեանց : ստ ասեն զանկումն |Սատանայի : Ճենաստան յելից կալով Սկիւթիոյ, մինչեւ յան ծ-անօթ երկիր : Էւ է Ճենաստան ընդարձակ դաշտ տարածեալչն են ինմա ազգք քսան եւ ինն` յորոց մինն մարդակերք : ւ ունի ենք լերինս՝, եւ գետս բա– զումս : | ինի ՚ի Ճենաց Յին դարիճենիկ , եւ հոշտ բոակ, եւ բուիձենիկ, եւ կասիմն, եւ սրիկոն : Ունի եւ Հրէշ, եւ մուշկ, եւ սիրամարգ շատ : րքում անբաւ, ապրիշում շատ, եւ ազնիւ. վս որոյ եւ բնակիչքն ար ‘եստաճորք, կերպասագործ ք, Հարուստ ք ընչեղք. որոց արքայն կոչի Ճենբակուր, որնստի ի քաղաքին Սիւռիայ, առ անծանօթ երկրաւ: Սինէացւոցն առ երի կալով Ճենաց, մինչեւ ցան ծանօթ երկիր • յորում` բնակեալք են ազգք եօթն : Ունի լերինս՝, եւ գետս բազումս : Րայց անտի յանծանօթ երկիրն՝, որ ինչ պատմի, անհաճատալի է. գազանք անծանօթք, մարդա կերպք`, կիսանձնեայք`, երկդիմիք, վեց ձեռնիք՝, փոկոտունք, վիշապատունք, կիսահաւք, կիսան դամք՝, անգլուխք : չա կատարեցան ամ` տիե զերք, եւ պատմութիք խօսից : La Taprobane est la plus grande de toutes les îles ; elle a de longueur onze cents milles et de largeur cinq cent dix. Elle est à l'orient de l'Inde (97), et elle a autour d'elle treize cent soixante-douze petites îles : elle contient des montagnes, des fleuves et douze nations. On y trouve de l'or, de l'argent, des pierres précieuses, des aromates, des éléphans et des tigres. Les hommes de ce pays couvrent leur tête avec des cheveux de femme. On raconte aussi que cette île est le lieu de la chute de Satan. Le Djénasdan, qui est à l'orient de la Scythie, et qui s'étend jusqu'à la terre inconnue, est une vaste plaine où sont vingt-neuf nations, dont une est anthropophage. Le Djénasdan contient des montagnes et beaucoup de fleuves; il produit le daridjenig (98), le hoschdpovag, le povidjenig, le gasimon et la soie; on y trouve l'animal appelé hresch, celui qui porte le musc, et beaucoup de paons. Il y a en abondance du safran ainsi que de la belle soie; aussi ses habitans sont très-industrieux; ils travaillent encore le coton (99), et sont riches et opulens. Leur roi, appelé Djenpagour, réside dans la ville de Siourhia, du côté de la terre inconnue. Les Sina sont voisins du Djénasdan, et s'étendent jusqu'à la terre inconnue : sept nations occupent leur pays, qui contient beaucoup de montagnes et de fleuves (100). Ce qu'on dit de la terre inconnue est indigne de foi; il ne s'agit que d'animaux inconnus, à visage humain, de deux natures, à deux faces, à six mains, à pieds fourchus, ou à queue de dragon, moitié oiseaux, ou n'ayant que des moitiés. de membres, et sans tête. C'est ainsi que nous terminons notre narration et la description de toute la terre. NOTES LA GÉOGRAPHIE DE LA ATTRIBUÉE A MOYSE DE KHOREN. (1) TOUT ce passage est la traduction un peu abrégée de celui-ci, Τουτ qui se trouve dans le premier livre de la Géographie de Ptolémée : Προεσκέφλας γαρ δεῖ καὶ τῆς ὅλης γῆς τό, τε χῆμα ή μέγεθος· ἔτι τε, πρὸς τὸ περιέχον θέσιν, ἵνα καὶ τὸ κατειλημμένον αυτῆς μέρος ἐνῇ εἰπειν, καὶ πόσον ἐπὶ καὶ ποῖον· καὶ ἔτι τῶν ἐν τούτῳ τόπων ἑκάτες ὑπὸ τίνας εἰσὶ τὸ ἰυρανίου σφαίρας παραλλήλος· ἐξ ὧν τὰ τε μεγέθη τῶν νυχθημέρων, καὶ τὸς κατὰ κορυφήν γινομένες τῶν ἀπλανῶν, καὶ τὲς ὑπὲρ γῆν, ἢ ὑπὸ γῆν ἀεὶ φερομένες, καὶ ὅσα τῇ περὶ οἰκήσεως λόγο συνάπτομεν, ἐξέςαι προσδιαλαμβάνειν . Lib. I, cap. 1, édit. de Mercator. (2) Le nom d'asbarez est celui d'une mesure en usage chez les Arméniens, dont la valeur précise ne nous est pas bien connue. Celle dont parle notre auteur est évidemment la même que le stade de cinq cents au degré de Ptolémée. Il l'a prise dans cet auteur, et s'est contenté de substituer un nom Arménien à un nom Grec; car est-il probable qu'il existât avant lui, chez les Arméniens, une mesure itinéraire qui pût diviser exactement le degré en cinq cents portions! nous en doutons. On pourra bientôt remarquer que le faux Moyse de Khoren parle d'une autre sorte d'asbarez, qu'il appelle asbarez des asbarez, et qui étoit d'une bien plus grande dimension; et dans les courts itinéraires qui suivent sa Géographie, on verra constamment que cinq asbarez forment un mille: mais s'agit-il, dans ces itinéraires, d'asbarez de la même sorte que ceux dont parle notre géographe, et de quelle sorte de milles entend-il parler! D'autres auteurs Arméniens parlent aussi des asbarez; mais comme les fractions qu'ils donnent diffèrent entre elles, il est fort probable qu'il y eut en Arménie plusieurs espèces d’asbarez. Je ne chercherai pas à expliquer ces difficultés ; je me contente de les indiquer aux savans qui se sont occupés de recherches sur les mesures itinéraires des peuples anciens et modernes, et qui sont bien plus que moi en état de les lever. Voici un passage d'un auteur anonyme, qui, à ce que je pense, vivoit dans le xv. siècle, mais qui ne faisoit que transcrire ce que d'autres auteurs avoient dit avant lui. Ce sont des questions sur les divisions du temps et sur celles de l'espace. On y verra que les Arméniens ont cherché à établir des rapports entre les mesures astronomiques et celles qui servoient à déterminer les distances sur la terre. Je le donne, sans chercher à expliquer ce qu’il a d’obscur. Տարին, ժբ ամիս է եւÆ օր, ծբ շաբաթ եւ ա օր • աիսն, լօր է, շաբաթն, է օր է. օրն, իդ Ժամ՝ է, ընդ տիւն եւ ըդ գիշերն. եւ Ժան, լ մասն է: Ամիսն, չի ժամ՝ է, եւ իդ Ժամն, չի մասն է. տարին, փչկ ժամ է, եւ ժդ բիւր վասն եւ բիւր ըձ. Ժ է, եւ մասն, չ ասպարէզ է, եւ ասպարէզն, վտաւան Հեռացութի է : Թաւալումն արեգական, ― ասպարէզ է, եւ ասպարէզն, Հ նետաձիգ է նետաձիգն ծծ քայլ է. քայլն զ ոտն է. ոտն ժզ մատն է : Մղոնն, է ասպարէզ է: կալ, զժամ՝ աւուրն երեսունապատկեայ այնչափ Հոլովումն առնու արեգակն : կալ, զՀոլովումն Հինդ Հարիւրապատկեայ այնչաի ասպարէզ ընթանայ : Յորժամ օրն ժբ ժամ լինի,յկ Հոլով առնու է, 3 ղու ասպարէզ ընթաայ: Մէկ Ժան լմասն է. մասն մեկ Հոլով է. մկ Հոլովը են ասպարէզ է. ասպարէզն յ կանդուն է. քայլն ժդ բուռն է. մեկ կանգումն է բուռն է. մկ քայլն է ներբան է. մկ ներբանն, ժզ դա րէհատ է. մկ մղոնն, 7 ասպարէզ է. մկ մղոն խը խրախ է։ խրասխն • իր քայլ է եւ խդ կանգուն է. մկ մղոնն, ուծ քայլ է եւ nx կանգուն մ ասպարէզն ոչ քայլ է • ի ասպարէզն վ քայլ է. խ ասպարէզն, 5 քայլ է. 5 ասպարէզն, լ: կանգուն է. շ ասպարէզն, Հեռ մըն է. մկ Հալվումն ձբ մղոն է . լայնուի արեգականն շ ասպարէզ է եւ Ճծու կանգուն : <<< L'année est de douze mois et cinq jours, de cinquante-deux semaines » et un jour; le mois est de trente jours, et la semaine de sept jours; le » jour est de vingt-quatre heures pour le jour et pour la nuit ; l'heure » est de trente minutes; dans le mois, il y a sept cent vingt heures, >> et dans les vingt-quatre heures du jour, sept cent vingt minutes. » L'année comprend huit mille sept cent soixante heures ou deux cent |