Il y plaça une porte de fer, fit un enchantement, et écrivit dessus que cette porte ne tomberoit qu'après huit cent soixante-quatre ans. Il en est sorti vingt-quatre souverainetés qui ont dévasté le monde, et qui étoient de la nation des Adjoudj et des Padjoudj, que Jean l'évangéliste appelle Gog et Magog à cause de leur multitude.

On trouve ensuite le pays des Koukariens, qui est Schaki, et celui des Alains, qui est le Scharouan et Schamakhi (5), où l'on construisit un temple du Feu, qui fut appelé Scharouan. L'Oudie est à l'occident de l'Araxes, entre la province d'Artsakh et le fleuve Kourh; cette province est au pouvoir des Albaniens. C'est de là qu'étoit Oda (6), prince attaché à Tiridate; on y trouve la grande église d'Amaras, avec les reliques de Grégoire, patriarche des Albaniens. Le pays d'Artsakh est celui de Khatchen. Kandsag est Gandcha avec son territoire et Zagam (7), jusqu'à la plaine de Gaga, où est le monastère de Khoranaschad (8), et le trône de l'apôtre Elisée (9). Dans le pays d'Artsakh, il y a encore le monastère de Kandsasar (10), où est la tête de S. Jean-Baptiste. Le pays de Kartman s'appelle K'harthamanig; on y trouve le tombeau du vartabied Jean Maïragometsi (11). Ensuite sont la grande et la petite Siounie, où est le saint trône de l'apôtre Eustathius, appelé Dathev Dzidzrhanavank'h (12). Kegham est Keghark'houni, avec le monastère de Mak'henis (13), l'île de Sevan au milieu de la mer, et plusieurs contrées au nord, qu'on appelle Zagam, et où se trouve le monastère de Hoghardzin (15) avec celui de Kedig, résidence du vartabied Kosch (16).

Le pays d'Aïrarad contient beaucoup de provinces. Arscharouni et Eraskhadsor sont actuellement Gaghzovan, où est le saint monastère de Thathoul et de Varos, où Thomas

առաջնորդ կացոյց , եւ լարդիկ Հայր : Անդ եւ գաւառն Գաբեղենից եւ բերդն կապոյտ, որ կոչի Արտագերից : Անդ է եւ կեչրոր քաղաքն եւ առաքար ի վիմափոր վանքն, ուր կայ գերեզման կեչա ռացի Խաչատուր վարդասլետին : ւ ասեն դաս Հառն սահմանակից է նմին : Րագուան աւանն, ագրանայ բերդն է, ՛ի վր խուրեսն գետոյն, զոր րուանդ շինեաց, եւ անդ- փոխեաց զաթոռ Հայոց Թագաւորացն : ան, գիւղաքաղաք ասի :

Արագածոտնՙ դատունն է, ուրկան սուրբ ուխտն Թեղենիս եւ Եղիպարօշ եւ մեծասքանչ լեառն Արագած, որ ՛ի ստորոտէն մինչեւ ՚ի կատար լերինն ալուր եւ կես ՃանապարՀ է. գլուխնորա, ՛ի քսան եւ չորք բաժանի լերունք մեծամեծք, եւ՛ի մէջնց Գոգ Հովտաձեւ, հարթայատակ եւ չորեսին ծայրք լերանցն Հանդէպ միմեանց խաչանման : Ասեն թէ օրհնեալ եւ օծ-եալ է նշան տէրունական շնորհաբաշխ, աջո սուրբ լուսաւորչին լերունքն, այն ՚ի փառս խաչելոյն քի. 1ւ է ի մէջ Հովտին քարածերպ այս մեծ-. ՚ի նմին յայրի շինեալ տաճար փոքրիկ խորան եւ կախեալ կանթեղս առանց չուանի. եւ փոխանակ ջրոյ ար տասոĆօք լցեալ եւ Հրով երկնային վառեալ եւ է մինչեւ ցայսօր անշիջանելի, մինչեւ ՚ի գալուստն քի եւ ՛ի դատաստանն, որ բազմաց արժանաւորացն տեսողք են եւ տեսանեն, զՀրաշքն զայն ՚ի փառս այ :

իւ յանդիման յարեելս կուսէ լեառն Արայի, ուր սպան շռայլն (ամիրամ զրայն գեղեցիկ. եւ ի միւս կողմանե երկիրն արբոյ, ուր կան սուրբ ուխտքն Սաղմոսավանքն եւ սուրբ նապատն Հրեշտակաբնակ, ուր կայ սք նշան Արագածայ, եւ օձահալած- սուրբ նշանն, որ ունի մամն ՛ի կենաց

fut

fut supérieur (17), et celui de Vartig-Haïr (18). Là sont encore la province de Kapeghéan et le fort de Gaboïd, qui se nommoit aussi Ardakerits. Là sont la ville de Getchror et le monastère de Dzarhak❜har (19), dans une gorge pierreuse, où l'on trouve le tombeau du vartabied Khatchadour Getcharhatsi (20). La province de Pasen est dans le voisinage de celle-ci. Le bourg de Pakovan est le fort de Pakran: il fut fondé sur le fleuve Akhouréan par Erovant, qui y transporta la résidence des rois Arméniens. Avan se nomme Kioughak'haghak'h (21).

La province d'Arakadzodn est celle de Nekadoun, où sont les saints monastères de Théghénis (22) et d'Eghibardrosch (23), et la miraculeuse montagne Arakadz, qui a une journée et demie de chemin depuis le pied jusqu'au sommet. Ce sommet est divisé en vingt-quatre très-grandes montagnes, et au milieu se trouve Kok (24), lieu uni et semblable à une vallée, où sont quatre sommets de rochers vis-à-vis les uns des autres, de manière à former une croix. On dit que notre saint illuminateur y bénit et y consacra, pour la gloire de J. C. crucifié, une croix miraculeuse. Au milieu de la vallée est une grande caverne où l'on a bâti un petit temple où sont des flambeaux suspendus sans cordes, et qui, au lieu d'eau, sont remplis de larmes, et allumés par le feu céleste. Ils ont brûlé jusqu'à ce jour, et brûleront jusqu'à l'arrivée de J. C. et jusqu'au jour du jugement, où nous serons témoins de choses étonnantes, et où nous verrons la gloire même de Dieu.

Du côté de l'orient est la montagne Araï, où l'impudique Sémiramis tua le bel Ara. De l'autre côté est la terre de K'harpi, où sont le monastère de Saghmosavank'h (25), et l'ermitage de Hreschdagapnag (26), où est la croix d'Arakadz et une autre contenant une portion du bois de vie teinte de sang, qui chasse les serpens, et opère des cures miraculeuses Tome II.

Dd

փայտէն արիւնաներկ եւ առնէ նշանս մեծ-ամեծ-ս, ՛ի յօձահարմն եւ յամ` պատահարս, եւ ածընկալ սբ նշանն տէրունական սք նշան (27), սք հակօբայ |՝ծբնայ Հայրապետի աջն, մք յակօբայ (28) են եղբօր մատն : Եւ գերեզմանն ականատես սուրբ վարդապետին Գրիգորի, որ ձեռակերտ է, մեծ- կա թողիկոսին եւ բոլոր շինուած քն ամ: Րայց յանապատ տէն, որ աղօթիւք եւ Հայցմամբ նորին ակներեւ ա նեցուն իջանէ լոյսն զգալի ՛ի վր կաթուղիկեի ՛ի պարծանս խաչին : Այլ ե ոհանավանքն, ուր կայ վարշամակն քի • եւս բեւեռն աջոյ ձեռին. եւ բ աջն ՙլ,ախավկային • եւ երկու կողքն սք կարապե տին : լւ Տեղերավանքն, ուր կայ շրջակապուտակ մբ նշանն . եւ կոշկավանքն, ուր կայ գերեզմանն Պետրոս ականատես սբ վարդապետին եւ ՚ի կոշկայ, սք գերեզմանքն Յուսկան եւ Դանիելին թոռանցն սբ լուսաւորչին : Այլ եւ Խաչի վանքն : Այլ եւ գիւղն ունի սքն գէորգ, որ կայ ծնօտն եւ գաղտն եւ ականջն եւ արիւնն սբ Գէորգայ զօրավարին, եւ այլ բազում՝ վանք էր :

իսկ ՛ի Հիւսիսոյ կողմանէ Արագածայ, է երկիրն ( իրակայ, յորում` է մայրաքաղաքն նի աթոռն ագրատունեաց Թագաւորացն : Ձորոյ գեան, Անի Է եւ ( իրակ գա‘առն, ուր կան սբ ուխտքն Հռոմոսի եւ լարմարաշէն եւ Դպրավանքն եւ Հառիճայ եւ այլ բազում, կարս եւ քաղաքս նի : վանանոն, կա : կարուց է, ուստի էր Ղեւոնդ վարդապետն (43):Գողթան վանանդն որիշ է : ւ ՛ի դաշտն յրարատեան է սբ Էջմիած-ինն, որ է վաղարշապատ քաղալն աթոռ Օգրաց Հայոց մեծաց. եւ Դուին քաղաք նման նմին եւ Խորվիրապն, որ է տեղիք չարչարանացն Դրիգորի

pour la morsure des serpens et pour toutes les blessures. II y a encore une croix reçue de Dieu, une autre croix dominicale, la main droite de S. Jacques de Nisibe et un doigt de S. Jacques frère du Seigneur. Il y a aussi l'admirable tombeau du vartabied Grégoire (29), construction qui appartient au grand patriarche, ainsi que tous les bâtimens. C'est dans cet ermitage que, pour la gloire de la croix et par les prières et les supplications de ce vartabied, il descendit aux yeux de tout le monde une lumière sensible sur le dôme. Il y a encore dans le pays le monastère d'Iohanavank'h (30), où se trouvent le saint suaire de J. C., le clou qui perça sa main droite, la main droite de S. Étienne (31) et deux côtes de S. JeanBaptiste. Le monastère de Degheravank'h (32), où est une croix entièrement bleue, et celui de Goschgavank'h (33), où on trouve le tombeau admirable du vartabied Pierre (34). A Goschga sont encore les tombeaux de Housig et de Daniel petit-fils du saint illuminateur (35). Il y a aussi dans ce pays Khatchivank'h et le bourg de Moughni de S. George (36), où sont la mâchoire, le crâne, l'oreille et le sang du guerrier S. George. Il y avoit encore beaucoup d'autres monastères.

Du côté du nord de l'Arakadz est la terre de Schirag, dont la métropole est Ani, résidence des rois Pagratides. Le pays de Dsoroï-ked (37) est Ani, et la province de Schirag, où sont les monastères de Hrhomos (38), de Marmaraschen (39), de Tbravank'h (40), de Harhidjaï (41), et beaucoup d'autres, avec les villes de Kars et d'Ani. Le pays de Vanant est Garouts (42), d'où étoit le vartabied Léonce (44). Koghthan est éloigné de Vanant. Dans la plaine d'Ararad sont, SaintEdchmiadzin, qui est la ville de Vagharschabad, résidence des rois de la grande Arménie; la ville de Tovin, qui lui ressemble; Khorvirab, où sont les endroits des tourmens du