nord, et dont la domination s'étend jusqu'au mont Caucase, d'où est sortie la nation des Tartares. Hokk'htha-ghakhan (68), fils de Tchangez, vint se fixer chez les Alains, et envoya ses trois fils vers les trois parties du monde (69): Mangou-ghan, vers le Khorasan; Arghoun-ghan (70), vers le pays des Romains, et Houlavoun-ghan, dans l'Arménie, la Géorgie et la Babylonie. Ils s'emparèrent ainsi du monde entier.

Le pays de Vergan est celui de Kharizm (7 1 ), qui s'étend jusqu'à la mer Caspienne. Ensuite est la plaine de Gaga, où sont S. Sargis et Mschgavank'h (72). Près du fleuve de la vallée des Savortiens (73), sont les célèbres et admirables monastères d'Haghpad et de Sanahin (74), fondés par la reine Khosrovanousch, femme du pieux Aschod, en l'an 410 [961 de J. C. ].

Le pays des Daschiriens est actuellement Pampegi-dsor, où se trouve le saint monastère du saint signe d'Ortadsor. Dans ce pays est encore Lorhi, où sont les saints signes de K'hobar (75) et de Hrhômaïri (76), aussi bien que le merveilleux tombeau du saint patriarche Jean Odsnetsi, qui, par l'ordre du sulthan (77), affranchit notre pays de la domination Romaine, sous laquelle il étoit depuis la conduite indigne d'Esdras, qui s'étoit soumis à Héraclius (78), le même qui avoit délivré la croix qui avoit été gardée six ans à Tavrej. Pendant quatrevingt-quatre ans (79), six patriarches suivirent la doctrine perverse de Chalcédoine et s'assirent sur le trône du saint illuminateur, jusqu'à ce que Jean Odsnetsi, notre second illuminateur, purifia la nation Arménienne du dogme erroné des deux natures, et fit un concile à Manadzgerd, où il régla les quatre grandes fêtes, et à la fête du prophète David il prononça la prière d'expiation de tout le monde.

Khorkhorhouni est Khoschorni avec son territoire. P'haïdagaran est Dep'hkhi's (80). Vartanagerd est le territoire de

վիճակն է։ Ափխազ, աղքԹաց vն է եւ եզելն լ րաց լին: Սցխիթայ, պատրիարգարանն է լ րաց: Սամ ցխէ, խլցխայ է. իշխանաց երկին է . անդ է օծեալ է խաչն սք Հայրապետին ՙլ,երսեսի, որ այժմ` լաճա րաց կոչի : Տայոց գաառն, վիրս է : իսպեր գա ճառն, սահմանակից է Տայոց եւ այլք բազումք :

կարնոյ քաղաքն, Արզրում է, որ կոչի Թէոդու պօլիս, զոր պարսպեաց փոքր թագաւորն թէոդոս, եւ էին վերակացուք գործ-ոյն ]ովսես քերթողն եւ Դաւիթ անյաղթն : Աղիովիտն եւ հաջբերունի, րոեչ է, ուր կան սբ ուխտքն եծոբայ եւ թրծե աբեր եւ տնկարու. սբ նշան ամՌնազօր :

Բագրեւանդ գաĆառն Մանածկերտով, վաղար շակերտ կոչի, եւպահունիք • անդ գնաց ընդ առաջ սք լուսաւորչին Թադաոն Տրդատ մինչ ի գիւղատ քաղաքն ագրեւանդ առ ափն փրատ գետոյ. ի ստորոտ ՙպատ լերինն, անդ մկրտեաց զթագաՀորն զօրօք իւրովք : Առբերանի եւ Տարբերունի, երկրի է, ուր կայ սբ ուխտն որ Յուսկան որդւոյն :

վասպուրական, լվան է . ուր կան սբ ուխաքն վարագայ• անդ կայ սք նշանն, զոր եբեր Հռիփսիմե կոյմն , եւ սք նշան գետադարձ , զոր բերին որդիքն Սենեքարիմայ ընդ սբ մարմնոյն Պետրոս կաթու ղիկոսին, եւ անդ հանգուցին : ւ Ձորապատ, որ է Սալանապատ: Գաւառք են վասպուրականին, եր եսուն եւ վեց : ռըշտունիք, Ոստան է, ուր կայ սբ ուխան Հոգոց վանքն , ուր կայ կենդանագիր պատկե մն է տիրամայր սբ ածածնին, զոր եբեր սք առաքեալն արդուղիմէոս , եւ անդ է սբ գերեզմանն Տրդատայ թագաւորին եւ շխէն տիկնայ եւ

Dep'hkhis. Le pays des Ap'hkhaz est le même que celui des Massagètes, qui est le rivage de l'Ibérie. Mtskhitha est la résidence du patriarche des Ibériens. Samtskhe est Akheltskha : c'est encore le pays des princes [Ischkhanats-ergir], où est la croix bénie du patriarche Nersès (81), qu'on nomme actuellement Madjar (82). La Daïk'h est aux Ibériens. Isber est près de la Daïk'h, ainsi que beaucoup d'autres pays.

La ville de Garin est Arzroum, qu'on nomme Théodosiopolis, parce que l'empereur Théodose le jeune la fit environner de murs. Moyse le grammairien et David l'invincible furent chefs des travaux (83). Aghiovid et K'hadchperouni sont Ardjesch, où se trouvent les monastères de Medzopa (84), d'Ardzvaper et d'Ourhngar, où est une sainte croix toute-puissante.

Pakrevant avec Manadzgerd se nomment Vagharschagerd et Abahounik'h. C'est dans cette contrée que le roi Tiridate vint au-devant du saint illuminateur, jusqu'au bourg de Pakrevant, qui est situé au bord de l'Euphrate, au pied du mont Nbad, où le roi fut baptisé avec ses troupes. Arhperani et Darperouni sont Pergri, où est le saint monastère de DerHousgan-ortoï.

Vasbouragan est Van, où est le saint monastère de Varak (85); on y trouve une sainte croix (86) qui a été apportée par la vierge Hrhip'hsimé, et un saint signe avec lequel on peut passer un fleuve, qui fut apporté par les fils de Sénék❜harim (87), avec le corps du patriarche Pierre (88), qu'ils y déposèrent. Il y a encore Dsorabad (89), qui est Salanabad. Le pays de Vasbouragan renferme trente-six cantons. Erheschdouni est Osdan, où se trouve le saint monastère d'Hokots-vank'h (90), qui renferme une figure miraculeuse de la sainte Vierge mère de Dieu, apportée par le saint apôtre Barthélemy. On y trouve encore le tombeau du

Հաշտն գաւառ,

խոսրովիդխտոյն եւ կոչի ուստի ելանէ գետն Տիգրիս, որ Դկլաթ կոչի : Եւ Անձեւացեաց եպիսկոպոս էր մեծն խոսրով Հայն սբոյն Գրիգորի ՙլ,արեկացւոյ : Ատրպատունիք, Երուանդունիք, Սարգաստան, ՙախիջեւան, Ար տազ, Աղբակ մեծ եւ փոքր , այսոքիկ անեքեան վասպուրական կոչին :

ւ յԸռըշտունեաց գաճառին կան սբ ուխտքն ՙլ,արեկ, յ= Յակովբ, Սք վարդան, Սբ Թումա, Անծղնապատ, ՙՆկարէն եւ ՚ի Սբ Թումայի վանքն, կայ մարմին սբ առաքելոյն թումայի, զոր բերին ՛ի Հնդկաց : Եւ Աղթամար կղզին ՛ի մէջ ծովուն, ուր կայ բ ուխտն խաչն Հրաշազարդ, զոր շինեաց Գա գիկ թագաւորն լրծրունեաց :

Աղձնիս առՏիգրիս գետովն կայ. կորդու‘եացլեառն, կորճէից լեառն է, որ այժմ կորճէք ասե անուն Յին այնմիկ : լՍոկաց գաւառն է իշխանանիստ , ուր կան բազում վանորայք • նախ՝ մնափրկիչն, ուր կայ գերեզման Թագաճորին ոգուց Դասպարայ, եւ ]= վարդանայ եւ Սբ կանանց վանքն, որ այժմ ասի = խաչ, ուստի էր Անանիա կաթուղիկոսն |]ոկացի : Րնունիք, ոծ-կե է, լաթ, աղէչ եւ Հիզան. այս չորս քաղաքս եւ իւրոց երկրով, զնունիք կոչին. եւ ՚ի յոծ-կէ կայ մբ ուխտն Սքանչելագործ եւ անդ է սբ ուխան չրաշխաւոր. եւ ՚ի լաթ աանէ վանք, եւ Դեղուաց սբ ՅովՀաննէն, ուր կայ գօտին մաշկեղէն սք կարապետին, եւ Սբ խաչ քար է, օծեալ ձեռամբ սք լուսաւորչին. եւ ՚ի Հիզան կայ )բ խաչն Գամաղիելի, եւ բարի ձոր :

Տարծն, լուշ է, ուր կայ սբ ուխտն չու սբ կար ապետին եւ կայ անդնշխար սբ կարապետինե թա

roi Tiridate, de la reine Aschkhen, et de Khosrovitoukhd. Haschden, province d'où sort le fleuve Digris, qu'on appelle aussi Teglath; Andsevatsi, dont fut évêque le grand Khosrov (91), père de S. Grégoire Naregatsi; Adrbadouni, Erovantouni, Markasdan, Nakhidchevan (92), Ardaz, Aghpag grand et petit, sont tous des parties du Vasbouragan.

Dans la province d'Erheschdouni, on trouve les monastères de Nareg (93), de S. Jacques, de S. Vartan, de S. Thomas, d'Andsghnabad (94), de Ngaren; et dans celui de S. Thomas, est le corps du saint apôtre Thomas, qu'on a apporté des Indes. L'île d'Aghthamar est au milieu de la mer (95). On y trouve l'admirable monastère de la croix, bâti par Kakig, roi des Ardzrouniens.

L'Aghdsnik'h est auprès du Tigre. La montagne des Gortouk❜h [Curdes] est la même que celle de Gordjek'h, à cause du pays qu'on appelle aujourd'hui Gordjek❜h. La province de Mog est la résidence d'un prince. On y trouve beaucoup de monastères d'abord Aménap'hergitch (96), où est le tombeau du roi Mage Gaspar ; S. Vartan, Sourp – ganantsvank'h, appelé actuellement Sourp-khatch (97) : c'est de là qu'étoit le patriarche Anania Mogatsi (98). Peznouni est Ardzgé, Khélath, Paghesch et Hizan; ces quatre villes et leur territoire se nomment Peznouni. Dans Ardzgé, sont les monastères de Sk’hantchelakordz (99) et d'Eraschkhavor. Dans Khélath sont Madné-vank'h (100), Teghovats-sourp-Iohannes, où est la ceinture de cuir de S. Garabed, et Sourp-khatch-k’har, qui a été béni par S. Grégoire. A Hizan, sont les monastères de Sainte-Croix de Gamaliel et de Paridsor.

Daron est Mousch, où est le saint monastère de S. Garabed de Mousch, qui renferme les reliques de S. Garabed, de

by