eveneens zal hij fabrieken oprichten voor het verwerken van bijprodukten. Daar deze bedrijven echter ook weer hun relaties hebben, blijft steeds een nog verder gaande combinatie mogelijk. Een meester in deze combinatie-kunst is Hugo Stinnes. Mijnen, ijzer- en staalfabrieken, electriciteitswerken, scheepswerven, reederijen, papierfabrieken en kranten; dit alles en nog veel meer is onder zijn leiding bijeengevoegd in het reusachtige,,Stinnesconzern".

Leven en werken van dezen merkwaardigen man beschrijft dr. Brinckmeyer in zijn onderhoudend en interessant boekje. Bij alle bewondering voor de energie en het commercieel talent van den held van zijn verhaal, spaart de schrijver toch ook de kritiek niet. Hij doet uitkomen dat deze ruige figuur dikwijls tekort schiet in tact en dat zijn optreden op politiek gebied meermalen minder gelukkig is geweest. Stinnes is ongetwijfeld een organisatorisch talent van den eersten rang, doch zijn eenig levensdoel is de onophoudelijke uitbreiding van zijn onderneming; anders dan die andere groote organisator, de betreurde Walther Rathenau, heeft hij absoluut geen oog voor cultuurbelangen. Achtreenvolgens beschrijft dr. Brinckmeyer de opkomst van Stinnes, den groei van zijn onderneming, de vele door hem tot stand gebrachte combinaties en zijn optreden in de politiek om te eindigen met een schets van de beteekenis van het,,Stinneskonzern" voor de economische ontwikkeling van Duitschland. J. G. v. D.

De Duitsche revolutie. Eduard Bernstein, Die deutsche Revolution. Geschichte der Entstehung und ersten Arbeitsperiode der deutschen Republik. Band I, 1921. 198 S. Verlag für Gesellschaft und Erziehung. Berlin-Fichtenau.

In zijn voorwoord zegt de schrijver, dat dit boek op verschillende plaatsen meer subjectiviteit verraden zal, dan men van hem gewend is; 't was hem alsof hij alles, wat hij zelf zag en medegemaakt had, nog weer eens doorleefde. Hoewel de geschiedschrijver objectief tegenover de feiten behoort te staan, en hij daarnaar streeft, wil Bernstein zichzelf 't recht niet ontzeggen, handelingen en personen te beschrijven zooals hij 't als partijman voelde en opvatte: vandaar dat hij neerschrijft:,,Dies Buch is nicht parteilos". In de inleiding maakt Bernstein den Hohenzollern en hun systeem 't verwijt, den oorlog gewild te hebben en de militairen beschuldigt hij, hem te hebben verlengd, hoewel ook toen reeds zeker was dat de overwinning niet te bereiken was. Bernstein ontkent dat de nederlaag veroorzaakt is door de socialistische propaganda, die de legertucht ondermijnde in de laatste dagen voor de katastrophe. Reeds 1 October 1918 drong Ludendorff er bij den Keizer op aan onmiddellijk een vredesaanbod te doen. „Dat had ge mij voor 14 dagen reeds moeten zeggen", was 't antwoord van den Keizer.

Uitvoerig verhaalt de schrijver de geschiedenis van den matrozenopstand te Kiel. De bemanning der verschillende schepen weigerde uit te varen;,,Weiter als bis Helgoland fahren wir nicht, andernfalls wird Feuer ausgemacht"; men trachtte n.l. 't der bemanning zóó voor te stellen, alsof het uitvaren slechts een manoeuvre, een demonstratie gold. In hoofdstuk IV vinden we de eischen der soc.-dem. partij, waarbij o.m. het aftreden van Wilhelm geëischt wordt, onder bedreiging dat anders de soc.-dem. uit de regeering zouden treden. Gustav Bauer en Ph. Scheidemann waren n.1. door Max v. Baden begin October 1918 in de regeering opgenomen. De oproepen tot het volk gericht, de strijd tusschen de meerderheids- en onafhankelijke socialisten, briefwisselingen, programma's, enz. worden in het werk volledig afgedrukt. Tragisch doen

de afscheidsgroeten van verschillende vorsten aan hun volk aan, maar nog tragischer is de schildering van de Spartacus-onlusten en de drijverijen van de verschillende leiders, die in dien tijd een zoo hoog spel speelden met de jonge republiek. Onbegrijpelijk vaak de kortzichtigheid van mannen als Liebknecht, Levy c.s. De opstand in Berlijn in Kersttijd 1918, met de vele onnoodige wreedheden, misverstanden, machtsfanatisme van het door Rusland beinvloede en geleide proletariaat, (een onvoorzichtigheid bracht dit aan 't licht), is een donker gedeelte in deze geschiedenis. Het verraad van Eichhorn, het ingrijpen van Noske, alles wat ons fragmentarisch uit de bladen bekend werd, wordt hier hielder en zakelijk met officieele gegevens aangetoond. Ook de legende alsof de meerderheidssocialisten 't uit den weg ruimen van Liebknecht en Rosa Luxenbourg op hun geweten hebben, wordt hier gelogenstraft door den schrijver, die zelf in de Reichskanzlei was, toen het bericht binnenkwam.,,Ich weisz daher, welche Bestürzung und Selbst-erschütterung sie bei den anwesenden Regierungsmitgliedern hervorrief" schrijft Bernstein. De sociale wetgeving, welke reeds 13 November 1918 afgekondigd werd in de „Grundsätze der Erwerbslosenfürsorge", wordt in hoofst. XIV behandeld, alsmede de verhouding tot de buitenlandsche politiek. De programma's der verschillende partijen, die zich alle bij den republikeinschen vorm hebben neergelegd, zijn tevens opgenomen. ,,Keine deutete auch nur den Wunsch an das Kaisertum wiederhergestellt zu sehen. Was indes noch nicht besagt dasz solcher Wunsch nicht doch seine Träger hatte", zoo wordt het hoofdstuk eenigszins sarcastisch besloten. Het laatste hoofdstuk handelt over de verkiezingen voor de Nationale Vergadering en den uitslag daarvan. Hoe 't ook te betreuren is, dat aan de soc.-dem. partijen geen meerderheid ten deel viel, toch moet men niet vergeten, besluit Bernstein - en ook hierin vindt men den revisionist weer terug dat we met de andere partijen, die we nog niet kunnen missen, moeten samenwerken; Duitschland's economische positie en sociale indeeling, maakte zijn verandering in een volledige socialistische gemeenschap onmogelijk. Hij haalt hier nog Lassalle's woorden aan,,dasz unentbehrliche oder nicht su beseitigende Gesellschaftsklassen ,,auch ein Stück Verfassung" sind". Zelfs al hadden de socialisten de meerderheid behaald zoo wordt 't boek besloten dan zou toch 't deelnemen aan de regeering door de burgerlijkrepublikeinsche partijen een gebod tot zelfbehoud der Republiek geweest zijn, en tevens een levensnoodwendigheid voor Duitschland als natie. Bertr. H. Drilsma.

Nieuwe boeken:

J. C. Vermaas, De haringvisscherij van 1795 tot 1813. Voortgezet door M. C. Sigal. 177 p. Dorsman en Odé, Vlaardingen. f 1.90.

K. Wijbrandts, De vooravond van het bolsjewisme. Rusland in 1905. Uitgeversmij.,,Nederland", Amsterdam. f2.50.

Gedenkschriften van keizer Wilhelm. Feiten en personen. 1878-1918. Vertaling van dr. Ch. F. Haje. Van Holkema en Warendorf, Amsterdam.

G. Hanotaux, La Bataille de la Marne (25 août-7 Septembre 1914). 2 Tomes. VIII et 352 p. IV et 416 p. Plon-Nourrit. fr. 30.

L. Madelin, La France du Directoire. Conférences données à la Société des Conférences en 1922. XVI et 284 p. Plon-Nourrit. fr. 7. E. Simond, Histoire de la Troisième République de 1899 à 1906. Présidence de M. Loubet. 592 p. Charles Lavauzelles. fr. 12.

B. W. von Bülow, Die Krises. Die Grundlinien der diplomat. Verhandlungen bei Kriegsausbruch. 3. Aufl. 237 S. Deutsche Verlagsgesellschaft f. Politik u. Geschichte. Berlin.

G. Egelhaaf, Bismarck. Sein Leben u. s. Werk. X u. 548 S. C. Krabbe. Stuttgart.

A. Fedorowna, Die letzte Zarin. Ihre Briefe an Nikolaus II u. ihre Tagebuchblätter von 1914 bis zur Ermordung. 257 S. Joachim Kühr. Berlin.

H. Herzfeld, Die deutsch-französische Kriegsgefahr von 1875. VII und 58 S. C. G. Mittler & Sohn, Berlin.

G. Kircheisen (Gertrude Aretz), Napoleon und die Seinen. 2. 352 S. Georg Müller, München.

E. Ludendorff, Urkunden der Obersten Heeresleitung über ihre Tätigkeit 1916/18. 4. Aufl. VII u. 713 S. C. G. Mittler u. Sohn, Berlin.

P. N. Milukow, Geschichte der zweiten russischen Revolution. 145 S. C. F. Fleischer, Leipzig.

P. Olberg, Die Bauernrevolution in Russland. Die alte u. d. neue Politik Sowjet-Russlands. V. u. 79 S. C. L. Hirschfeld, Leipzig.

G. Frh. von Romberg, Die Fälschungen des russischen Orangebuches. Der wahre Telegrammenwechsel Paris-Petersburg bei Kriegsausbruch. 49 S. Vereinigung Wissenschaftl. Verleger. Berlin u. Leipzig. Rudolf, Kronprinz (von Oesterreich-Ungarn). Politische Briefe an einen Freund 1882-89. XVI u. 213 S. Wien, München, Leipzig. Rikola Verlag.

H. Stegemann, Geschichte des Krieges. Bd. 4. XIV u. 708 S. Deutsche Verlags-Anstallt. Stuttgart u. Berlin.

V. Valentin, Bismarcks Aussenpolitik von 1871-1890. Eine Uebersicht über d. 6 ersten Bde d. diplomat. Akten d. Auswärt. Amtes. 36 S. Deutsche Verlags-Gesellschaft f. Politik u. Geschichte. Berlin.

F. Rachfahl, Bismarcks englische Bündnis-Politik. 27 S. Th. Fischer, Freiburg i. B.

A. von Scholz, Erlebnisse und Gespräche mit Bismarck. Hrsg. von W. von Scholz. 150 S. J. G. Cotta'sche Buchh. Nachf., Stuttgart u. Berlin.

H. Schumann, Karl Liebknecht. Ein Stück unpolit. Weltanschauung. Mit 12 Bild. u. Faks. Neue umgearb. Ausg. 205 S. Reiszner, Dresden. L. Trotzki, Zwischen Imperialismus und Revolution. 153 S. C. Hoym Nachf., Hamburg.

H. Wendt, Bismarck und die polnische Frage. IX u. 98 S. M. Niemeyer, Halle a. S.

Hague Peace Conference (Proceedings of the). 1899-1907. Index Vol.,,Pubns. of Carnegie Endowment for International Peace." 272 p. Oxford Press. sh. 25.

Lord George Hamilton, Parliamentary reminiscenses and reflections. 1886-1906. 352 p. J. Murray. sh. 15.

Robert Lansing, The Big Four, and others of the Peace Conference. 213 p. Hutchinson. sh. 8/6.

Lloyd George, by Mr. Punch. With an introd. bij W. Algernon Locker. 194 p. Cassell. sh. 5.

E. 1. Mc Cormac, James K. Polk. A Political Biography. 746 p. Univ. of California Press.

J. H. Gubbins, The Making of Modern Japan. Seeley S. sh. 21. J. A. Hobson, Richard Cobden. The international Man. Illus. Unwin. sh. 8/6.

J. G. Nicolay, Abraham Lincoln, (A short life of -). 594 p. J. W. Laurie. sh. 21.

Claude H. van Tyne, The Causes of the War of Independence. Being the first vol. of a history of the Founding of the American Republic. 500 p. Constable. sh. 21.

INHOUD VAN TIJDSCHRIFTEN.

Bijdragen voor vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde. Ve reeks, deel IX, afl. 1 en 2. Z. W. Sneller, De ontwikkeling van den handel tusschen Noord-Nederland en Frankrijk tot het begin der 15de eeuw. J. C. H. de Pater, De Landraad bewesten Maze tot de komst van Anjou II. Joh. E. Elias, Schetsen uit de geschiedenis van ons Zeewezen, V. Het uitbreken van den eersten Engelschen oorlog. G. von Antal, Het dagboek van een Hongaarsch student, 1714-1716. E. M. A. Timmer, Delftsche bierconflicten. J. D. Hintzen, Het Chronicon Comitum Hollandiae et Episcoporum Ultrajectensium van Joh. Gerbrandi à Leydis. P. J. Blok, Over een belangrijk handschrift van de Mémoires de Frédéric Henry. N. Japikse, Nederlandsche historische literatuur.

Oud-Holland. XXXX, afl. 2 en 3. A. Goldtschmidt, Egbert van der Poel und Adriaen van der Poel. A. Staring, Het portret in Nederland 1730-180, II. A. Bredius, Johannes Spruyt, portretschilder. S. Muller Fz., Nieuw werk van de Utrechtsche beeldendrukkers. S. Muller Fz., De penningen der Utrechtsche bisschoppen. H. E. van Gelder, Hervorming en Hervormden te Alkmaar. J. de Vries Az., Adolphus Tectander Venator. W. S. Unger, Aanteekeningen betreffende enkele oud-Nederlandsche bouwmeesters.

Onze Kunst. XXXIX, afl. 1, 2 en 3. J. Six, De gelijkenis van Hubert van Eyck. C. H. Collins Baker, Een portret van Daniël Mytens. G. D. Gratama, Het portret van Jacobus Zaffius door Frans Hals. G. H. Hoogewerff, Een ontdekking.

Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis (Revue d'histoire du droit).IV. Afl. 1. P. Collinet, The general problems raised by the codification of Justinien. E. Blum, La Commise féodale.

Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned.-Indië. Deel 78. Afl. 3 en 4. A. R. A. Gijsberti Hoderpijl, De onderwerping van Pangeran Adipati Anoen alias toenan Mas, aan de Hooge Regeering te Batavia, op den 6en September 1708. J. W. IJzerman, Het verzoekschrift eener Bataviasche weduwe in 1631.

Het Boek. XI, no. 8. fr. B. Kruitwagen O. F. M. Ernst Noullième als incunabelvorscher.

Archief voor de Geschiedenis van het Aartsbisdom Utrecht. Deel 48. Afl. 2. R. Post, Het St. Bernardsklooster te Aduard. Een bijdrage tot de geschiedenis der kloosters in de provincie Groningen. (Vervolg en Slot). J. S. van Veen, Een blaadje uit de geschiedenis van het St. Agnietenklooster te Arnhem. J. S. van Veen, Bijdrage tot de geschiedenis van het klooster Marienhorst of Ter Hannepe.

Bijdragen voor de Geschiedenis van het Bisdom van Haarlem. Deel 41. Afl. 2. J. C. van der Loos, Antonio Antonucci als vice-superior en aartspriester van Holland, Zeeland en West-Friesland (vervolg). C. J. Gonnet, Het Hofje de Vijftien Kamers te Haarlem. B. van Leeuwen, Van de Statie Hillegom. J. Kleyntjens, Schenking van den grond voor

'de Katholieke Kerk in de Zijpe 1717. J. C. v. d. Loos, Een missieverslag van den Aartspriester Ter Hulscher in 1807.

Revue Archéologique. Ve serie t. XV mai-juin 1922. J. Carcopino, Le tombeau de Lambiridi et l'hermétisme africain. S. Reinach, Un témoignage indirect et inaperçu sur le druidisme.

Revue d'histoire diplomatique. XXXVIe année no. 2. M. Politis, Une expérience de tribunal international permanent en Amérique centrale. P. Durrieu, Le titre historique de roi de Jérusalem. De Forbin. La mission à Rome du cardinal de Forbin-Janson, sous le pontificat d'Alexandre VIII (1689-1691). De Ménéval L'avènement d'Elisabeth de Russie (1741).

Revue historique. XLVII. T. 151, sept.-oct. 1922. A. Lubimenko, Les marchands anglais en Russie au XVIIe siècle. P. Bertrand, Les vrais et les faux Mémoires du cardinal de Richelieu (I). Ch. Bémont, Histoire de Grande-Bretagne (suite et fin), bulletin historique.

Le Moyen Age. XXIV, janvier-avril 1922. M. Jusselin. La chancellerie de Charles le Chauve d'après les notes tironiennes. Ch. Samaran, Note pour servir au déchiffrement de la cursive gothique de la fin du XVe à la fin du XVII siècle.

Revue de l'histoire des religions. LXXXV. No. 3, mai-juin. Nikitine, Les Kurdes et le Christianisme. G. Millet, Monseigneur Champion de Cice et la restauration du Catholicisme sous le premier Empire d'après un livre récent.

La révolution française. 1922, janvier-mars. A. Aulard, Derniers moments et exécution de Danton. Thèse de M. Richard, Le comité de Salut public et les fabrications de guerre sous la Terreur (exposè fait par le candidat). H. Buffenoir, Contre Jean Jacques Rousseau; un nouvel assaut (par M. Seillière). M. Fuchs, Les forces contre-révolutionnaires en 1848. C. Huin, Une école de village, à la fin de l'ancien régime.

Annales révolutionnaires. 1922, mai-juin. M. Dommanget, La structure et les méthodes de la conjuration des Egaux. G. Michon, La justice militaire sous le Directoire. A. Mathiez, Les intrigues contre Robespierre au printemps de 1794; Truchon et Roch Marcandier. A. Mathiez, Danton et la mort du roi. G. Vauthier, La translation des Bourbons à Marseille.

Revue des études historiques. 1922, avril-juin. M. Fosseyeux, Dante et la médecine de son temps. M. Langlois, Avant le concordat; une double mission secrète. E. Forgues, Quelques inédits de Lamennais (lettres de 1825 à 1844). P. Rain, L'histoire de France au lendemain de la guerre. A propos de Saint-Aubin (controverse entre M. M. Mathiez et Marion).

Annales de la société d'émulation de Bruges. LXV, fasc. 2—3. A. de Poorter, Poésies latines du Moyen-age à la bibliothèque de Bruges. E. Coppieters Stochove, Le poêle du service des échevins d'Ypres tués en 1303. V. Pil, De laatste jaren der abdij van Zonnebeke.

Neue Jahrbücher für das klassische Altertum. XXVe Jg. H. 8. Fr. Drexel. Altes und neues von Tropaeum Traiani. E. Carstens. Wilhelm Meisters theatralische Sendung. R. Hennig. Das Eridanusrätsel.

Preussische Jahrbücher. B. 190. H. 1. E. Daniëls, Eine neue Geschichte der englischen Politik. K. Sieveking, Die deutsche Verwaltung in Elsasz-Lotharingen und die Verfassungsfrage. W. Küchter, Romain Rollands Schicksalsgang. W. Bomhausen, Die Weltlage des Protestantismus.

Historische Zeitschrift. 126. Band. 3. Heft. J. Hashagen, Laieneinflusz