AQUEST ES LO DONATZ PROENSALS FAITZ PER LA RAIZO DE TROBAR. 1) Las oit partz que om troba en gramatica, troba om en vulgar proensal so es: NOM, PRONOM, VERBE, ADVERBE, PARTICIP, CONJUNCTIOS, PREPOSITIOS, INTERJECTIOS. Noм es apelatz per zo que significa substantia ab propria qualitat o ab comuna; e largamen 2) totas las causas a lasquals Adams pauset noms poden esser noms apelladas. El noms a cinq causas: SPECIES, GENUS, NOMBRE, FIGURA, cas. SPECIES 3) O es primitiva o es derivativa. Primitius es apelatz lo noms que es per se, e non es vengutz d'alqun nom ni d'alqun verb, si cum es bontats. Derivatius nom es aquel que ven d'altre loc, si cum bos que ven de bontat, que bos non pot hom esser ses bontat. GENUS es de cinq maneras: masculis, feminis, neutris, comus, omnis. Masculis es aquel que perten a las masclas causas solamen, si cum bons, mals, fals. Feminis es aquel que perten a las causas feminils solamen, si cum bona, bela, mala e falsa. Neutris es aquel que no perten a l'un ni a l'autre, si cum gaugz e bes. Mas aici no sec lo vulgars la gramatica els neutris substantius, ans se dizen aici cum se fossen masculi, si cum aici: ,,grans es lo bes que aquest m'a fait." e "grans es lo mals que m'es vengutz de lui." Comun son aquelh que pertenen al mascle e al feme ensems, si cum son li participi que fenissen in ANS O in ENS; 4) q'eu posc dire: „,aquestz cavalers es presans aquesta 1) Ce titre ne se trouve que dans le ms. Riccardi; les autres donnent celui que je place en tête du texte latin. 2) R. generalment. 3) R. Species zon en doas maneiras: o es .. 4) R. o in ENS, si cum presans, avinens, q'eu posc INCIPIT DONATUS PROVINCIALIS. Octo partes orationis que inveniuntur in grammatica, inveniuntur in vulgari provincialis lingue pro majori parte, videlicet: NOMEN, PRONOMEN, VERBUM, ADVERBIUM, PARTICIPIUM, CONJUNCTIO, PREPOSITIO et INTERJECTIO. NOMEN ideo dicitur, quia significat substantiam et qualitatem propriam vel communem; et, largo modo, omnia quibus Adam imposuit nomina possunt nomina appellari. Nomini accidunt quinque: SPECIES, GENUS, NUMERUS, FIGURÁ et CASUS. SPECIES vel est primitiva, vel derivativa. Primitivum nomen est illud quod per se est, et non derivatur ab aliquo nomine vel ab aliquo verbo, sicut est bonitas. Derivativum nomen est illud quod venit ab aliquo loco, sicut bonus, qui derivatur a bonitate, quia bonus non potest esse sine bonitate. GENERA Sunt quinque: masculinum, femininum, neutrum, commune et omne. Masculinum nomen est illud quod pertinet masculinis rebus tantum sicut: bonus, malus et falsus. Femininum est illud quod pertinet rebus femininis tantum, sicut: bona, formosa, mala et falsa. Neutrum est illud quod non pertinet masculino neque feminino, sicut gaudium et bonum. Sed hic non sequitur vulgare grammaticam in neutris substantivis, sed sic dicitur quod, secundum grammaticam, non debet poni s in fine, sicut hic: „Magnum est bonum quod iste mihi fecit et magnum est malum quod mihi evenit per illum." Communia sunt illa que pertinent masculino et feminino simul, sicut sunt participia desinentia in ANS vel in ENS, a) quia possum dicere: a) L. 187 ajoute ici cette remarque: et hoc secundum vulgare, quod secundum grammaticam est omnis generis. domna es presans domna es avinens." aquestz cavalers es avinens aquesta Mas el nominatiu plural se camja d'aitan que conven a dire: „aquelh cavaler son avinen aquelas donas son avinens." Omnis es aquel que perte al mascle e al feme e al neutri ensems; q'eu posc dire: „aquestz cavaliers es plasens aquesta dona es plazens" e ",aquestz bes m'es plazens." NOMBRES es singulars o plurals: singulars, quan parla d'una causa solamen; plurals, quan parla de doas o de plusors. FIGURA o es simpla o composta: simpla, si cum coms; composta, si cum vescoms, qu'es partz composta, so es apostiza de ves e de coms. Li CAS son seis: 1) nominatius, genitius, datius, accusatius, vocatius, ablatius. Lo nominatius se conois per Lo, si cum: „lo reis es vengutz. Genitius per DE, si cum: „,aquestz destriers es del rei." Datius per a, si cum: „mena lo destrier al rei.“ 66 Accusatius per LO, si cum: „eu vei lo rei armat." E no se pot conoisser ni triar l'accusatius del nominatiu sinon per so2) quel nominatius singulars, quan es masculis, vol s en la fi, e li autre cas nol volen; el nominatius plural nol vol, e tuit li altre cas lo volen el plural. Pero lo vocatius deu semblar lo nominatius en totas las dictions que fenissen en ORS, et en las autras dictions queus dirai aici: Deus, reis, francs, pros, bos, cavaliers, cansos. Et els altres locs on lo vocatius non a s en la fi, si es el semblans al nominatiu, al menz en sillabas et en letras, que deu aver aitals e tantas cum lo nominatius, trait sol s en la fi. Pero de la regla on fon dit desus qel nominatius cas no vol s en la fi quan es plurals, voilh traire fors totz los feminis, 1) R. Li cas del nom son seis: lo nominatius el genitius el datius e l'accusatius el vocatius e l'ablatius. se, 2) R. E no se pot conoisser ni triar l'acusatius del nominatiu sinon per zo qe l'accusatius vol lo verbe denan se, el nominatius vol lo verbe dereire si con: ,,Joans ama Martin," per qe Martin es cas accusatius. Et ancara se pot conoisser l'accusatius del nominatiu per zo qel nominatius fai e l'accusatius soste, si cun: „Peire fer Martin." Peire per zo q'el fer 20 es q'el fai, es nominatius cas; et Martin, per zo q'el soffre qe Peire lo bata, es accusatius cas. Et sum, es, est, vol nominatiu cas denan se e dereire se, ,,Iste miles est laudabilis, ista domina est laudabilis, iste miles est aptus, ista domina est apta." Sed in nominativo plurali tantummodo mutatur, quia oportet dicere: „Isti milites sunt apti, ille domine sunt apte." Omnis est illud quod pertinet masculino, feminino et neutro simul, quia possum dicere: „Iste miles est placens, ista domina est placens, bonum est mihi placens." istud NUMERUS est singularis vel pluralis: singularis, quando loquitur de uno verbo tantum; pluralis, quando loquitur de duobus vel pluribus. FIGURA vel est simplex, vel composita: simplex, sicut in hac dictione comes; composita, sicut in hac dictione vicecomes, que est pars composita, id est apostiza a vice, comes. CASUS sunt sex: nominativus, genitivus, dativus, accusativus, vocativus et ablativus. Nominativus cognoscitur per hanc syllabam Lo, verbi gratia: „Rex venit." Genitivus, verbi gratia: „Iste destrarius est regis." Dativus, verbi gratia: „Duc destrarium regi." Accusativus, verbi gratia: Video regem armatum." Et non potest discerni nec cognosci accusativus a nominativo, nisi per hoc quod nominativus singularis, quando est masculini generis vel communis, vel omnis, vult s in fine dictionis, et alii casus nolunt, et nominativus pluralis, e converso, non vult s in fine; et omnes alii casus volunt s in plurali. Tamen vocativus debet esse similis nominativo, in omnibus dictionibus que desinunt in hanc syllabam ORs, et in aliis dictionibus quas dicam hic: Deus, rex, liber vel curialis, probus, bonus, miles, cantio. Et in aliis locis, ubi vocativus non habet s in fine, est similis nominativo, ad minus in syllabis et in literis, quas debet habere tales et tot quantas nominativus, excepto solummodo s in fine. Tamen de regula ubi fuit dictum superius, quod nominativus casus non vult s in fine dictionis, quando est pluralis numeri, volo excipere omnes dictiones feminini generis, quia non est si con: ,,Arpulins es bos homs." Et deves saber qel nominatius singulars, cant es masculins, si come auzels, o neutris, si com es castels e bes e gaugs, vol s en la fi, et l'autre cas no volun; el nominatius plurals no vol s en la fi, e li autre cas volen lo emplural. E tuit li femenin qe fenissen en A non volon s el singular e son endeclinable, zo es qe non se declinon, car finissen tuit li cas en A, en lo singular, mas, en lo plural, volun s per totz los cas en la fi, et finissen tuit en As. Et deves saber que cascus vocatius es semblans al seu nominatiu. |