Hij zag daarin, en terecht, een waarborg te meer voor de handhaving en voortdurende ontwikkeling van het nationale recht van elken staat, omdat het strijd tusschen de verschillende wetgevingen zooveel mogelijk voorkomt, de bezwaren aan het verschil van recht verbonden, aanmerkelijk vermindert en de zucht naar algemeene rechtseenheid die voor enkele onderwerpen nuttig, voor vele andere verderfelijk of onbereikbaar is, noodwendig moet temperen.

Uitmuntend door frischheid van gedachte en helderheid van betoog was het in 1874 in het Instituut door hem uitgebrachte eerste rapport, dat, op uitdrukkelijk verlangen van den beminnelijken en bescheiden man, de mede-onderteekening draagt van den tweeden rapporteur, ofschoon die tweede rapporteur steeds heeft verklaard en bij deze herhaalt dat hij wel is waar waar volkomen instemt met de strekking en den inhoud van dat werk, waarover hij het voorrecht heeft gehad met den steller in overleg te treden, maar dat de eer der samenstelling bijna uitsluitend aan Mancini toekomt.

Op den grondslag van dezen arbeid werd voor een aantal onderdeelen van het internationaal privaatrecht de eenvormige regeling voorbereid; het procesrecht viel daarbij meer in het bijzonder den spreker ten deel en werd in de zittingen van den Haag (1875), Zurich (1877), Parijs (1878) en Brussel (1879) behandeld, naar aanleiding van verschillende rapporten en ontwerpen. Tegelijkertijd werd in tijdschriften en afzonderlijke werken, van grooteren of kleineren omvang, diezelfde stof tot een voorwerp van studie gemaakt.

Was nu in 1891, toen aan het juist opgetreden Nederlandsch Kabinet in overweging werd gegeven eene nieuwe poging te wagen om de denkbeelden van Mancini en zijne volgelingen te verwezenlijken, de stof daartoe voldoende bewerkt te achten? Was de vrucht rijp, zoodat tot het oogsten konde worden overgegaan?

Nu wij de conferentiën van 1893 en 1894 achter ons hebben en nu op 14 November 1896 het eerste verdrag geteekend is waardoor de arbeid dier conferentiën een praktisch resultaat

heeft verkregen, is het niet zonder belang te herinneren hoe nog in Januari 1892 bij de behandeling der Begrooting van Justitie in de Eerste Kamer der Staten-Generaal, tusschen twee onzer meest geachte rechtsgeleerden een groot verschil van gevoelen bleek te bestaan over de vraag of dergelijk resultaat reeds met grond konde worden verwacht. Ofschoon de Regeering op mijn voorstel het denkbeeld had omhelsd en reeds de eerste stappen, die tot verwezenlijking moesten leiden, waren gedaan, gaf de toenmalige Minister van Justitie onbewimpeld zijn twijfel aan het welslagen der poging te kennen. Ik herinner mij levendig hoe in die dagen door menigeen met het denkbeeld de spot gedreven of het althans als eene utopie aangemerkt werd.

Dat reeds ruim een jaar daarna, (in September 1893) op uitnoodiging der Nederlandsche Regeering, de eerste conferentie tot het ontwerpen van vaste regelen van internationaal privaatrecht konde geopend worden, dat zij was samengesteld uit officieele vertegenwoordigers van de voornaamste staten van het continent van Europa, dat zij omstreeks 9 maanden later (in Juni 1894) door een tweede konde gevolgd worden, en dat het zonder veel moeite gelukt is voor vijf groepen van hoogst belangrijke onderwerpen tusschen bijna alle gedelegeerden overeenstemming te verkrijgen, is bekend. Het was zeker het beste bewijs voor de juistheid der stelling, dat de wetenschappelijke voorbereiding voldoende was geweest en dat de oproeping thans niet voorbarig konde worden geacht.

De verkregen overeenstemming tusschen zoovele rechtsgeleerden, deels hoogleeraren, deels hooge staatsambtenaren, advokaten of diplomaten, zestien verschillende staten vertegenwoordigend, was zeker een feit van groote beteekenis, maar daarmede was nog geene overeenstemming tusschen de Regeeringen verkregen. De conferentie was niet gerechtigd in haar slotprotokol eene verder strekkende verklaring op te nemen dan deze, dat de genomen besluiten aan het onderzoek der Regeeringen zouden worden onderworpen. De gedelegeerden hadden van hunne Regeeringen geene bepaalde instructie ont

vangen en dit was ook niet mogelijk, want bij de uitnoodiging was wel gevoegd eene memorie, die deed uitkomen wat met de Conferentie beoogd werd en een program dat de onderwerpen aanwees, waarover men voorstelde te beraadslagen. of waaruit eene keuze zou kunnen worden gedaan, in wets- of tractaats-artikelen geformuleerde ontwerpen werden niet aangeboden, en de grondslag ontbrak dus, waarop de Regeeringen aan hare gedelegeerden een bepaald mandaat hadden kunnen geven.

maar

Om verschillende redenen had men in den Haag begrepen dit laatste te moeten achterwege laten.

Vooreerst omdat het aanmatigend had kunnen schijnen indien men, zij het ook slechts in den vorm van avant-projets, had willen vooruitloopen op het overleg tusschen de vertegenwoordigers van zoovele staten en omdat allicht het een of ander, in die ontwerpen opgenomen, aanstoot zou hebben gegeven en van deelneming aan de Conferentie had kunnen weerhouden;

voorts omdat het samenstellen der ontwerpen en de overweging daarvan in de verschillende landen zeer veel tijd zou hebben gekost, terwijl men het wenschelijk achtte de toen gunstige gelegenheid voor het samenroepen der Conferentie niet te laten voorbijgaan.

Toch en dit moet volledigheidshalve worden opgemerkt, - vond de tweede Conferentie, bij hare samenkomst, wel degelijk eenige ontwerpen als grondslag der beraadslaging. Zij had zich, immers, in tweede lezing bezig te houden met hetgeen in de eerste Conferentie voorloopig was vastgesteld, terwijl voor de onderwerpen, die thans voor het eerst aan de orde waren gesteld, de procescautie van vreemdelingen, het armenrecht, het faillissement en de voogdij, door den voorzitter der Conferentie voorloopige ontwerpen waren gereed gemaakt en aan de benoemde gedelegeerden vóór de opening der Conferentie toegezonden.

De bedoeling was echter niet, en konde ook niet zijn, dat deze avant-projets, vóór de behandeling, aan het oordeel der Regeeringen zouden worden onderworpen. Ook zelfs de

Nederlandsche Regeering

was

daaraan

vreemd gebleven. Toch was het van belang voor onze Regeering, die, uit den aard der zaak, belast zou zijn met het nemen der noodige maatregelen om aan de besluiten een bindenden vorm te doen geven, zoo mogelijk vóór het sluiten der tweede Conferentie iets te vernemen omtrent het vermoedelijke onthaal dat de daartoe strekkende voorstellen in het buitenland zouden vinden. In de laatste vergadering richtte daarom een der Nederlandsche gedelegeerden Jhr. Beelaerts van Blokland, tot zijne medeleden het verzoek, zoo zij zich daartoe in staat en bevoegd achtten, omtrent de gezindheid hunner Regeeringen eenige verklaring af te leggen.

De Belgische gezant, Baron d'Anethan, deelde daarop onmiddellijk mede dat hij gemachtigd was, omtrent drie onderwerpen

de beteekening van gerechtelijke akten, de rogatoire commissiën en de procescautie - tractaten overeenkomstig de besluiten der Conferentie te teekenen. Ten aanzien van twee andere onderwerpen achtte hij het waarschijnlijk dat hij evenzeer zoodanige machtiging zoude ontvangen.

De Italiaansche gezant, Graaf de Sonnaz, ging niet zoo ver, maar verzekerde dat zijne Regeering de voorstellen met groote sympathie zou ontvangen. De gedelegeerden van Spanje, Zwitserland, Rumenië, Luxemburg en Portugal, ofschoon evenmin van eene bepaalde volmacht voorzien, betuigden òf hunne persoonlijke sympathie òf, in algemeene bewoordingen, die hunner Regeering; alleen de gedelegeerde der Fransche Republiek, de gezant Legrand, deed uitdrukkelijk uitkomen dat, volgens het inzicht zijner Regeering,,,les délibérations de la Conférence ,,devaient conserver un caractère purement spéculatif et que ,,ses résolutions, tout en offrant aux divers gouvernements des ,,éléments précieux pour l'étude des questions auxquelles elles ,,s'appliquent, pour la préparation de leurs lois intérieures et ,,la conclusion de traités, ne sauraient dans aucune manière ,,engager les gouvernements".

In deze verklaring, die de gezant de welwillendheid had mij vóór den aanvang der vergadering te doen inzien, stond aan

vankelijk, in plaats van ,,caractère purement spéculatif" ,,caractère purement académique". Dit woord, ik hoop dat mijne geachte medeleden der Akademie het mij ten goede zullen houden, hoe schoon en eerbied waardig op zich zelf, kwam mij in die verklaring en in dat zinverband zoo ontmoedigend voor, dat ik den gezant verzocht het te schrappen. Hij heeft aan dit verzoek voldaan, maar het daarvoor in de plaats gestelde woord spéculatif was niet veel meer bevredigend.

Laat mij intusschen terstond hierbij voegen dat het tegenwoordige Fransche Kabinet zich door de voorzichtigheid der lastgevers van den Heer Legrand, niet heeft laten afschrikken. Met groote voldoening toch mogen wij onder de staten die reeds het eerste tractaat geteekend hebben, waardoor aan de handelingen der Haagsche Conferentiën haar ,,caractère purement spéculatif" ontuomen is, ook Frankrijk begroeten.

En nu ten slotte een enkel woord over dit tractaat zelf en over hetgeen verder zal moeten geschieden om den ondernomen arbeid op waardige wijze voort te zetten en te voltooien.

Hier geldt het alweder den blik in het laboratorium, waarvan ik in. den aanvang sprak.

Het ontwerp-program, door de Nederlandsche Regeering bij de uitnoodiging tot de eerste Conferentie gevoegd, bevatte in systematische volgorde de opsomming der te behandelen onderwerpen: eerst de algemeene beginselen, daarna de onderdeelen eerst van materieel, vervolgens van formeel recht.

Zeker zal, wanneer eenmaal het wetboek van internationaal privaatrecht gereed zal zijn, iets wat ik wel niet zal beleven, de indeeling van het ontwerp-program ongeveer gevolgd worden.

Terecht, intusschen, heeft de Conferentie begrepen dat die volgorde door haar bij haren arbeid niet moet worden inacht

genomen.

Zij begreep minder stelselmatig te moeten te werk gaan, althans in schijn, geene formuleering van algemeene beginselen op den voorgrond te moeten stellen.