եւ ի տեղի ամրութե զանառիկ ամուն, շինեցեալ էր ձեռամբն փարիլօսայ: տուն նա եւ զգաւառս բազումս, եւ զաանս մեծ-ամեծ-ս եւ զբերդս ՛ի ժառանգութի նոցա: Ապա միամ տեալ ի տեղւոջն՝ բնակեցան ի յ()րբէթ, եւ վասն անուան բերդին, յետ բազում` ժամանակաց ()րբուլք կոչեցան, այսինքն, ()րբէթացիք. քանզի սովորութի էր ազգին այմ, անուամբ տեղւոյն կոչել զիշխանն. որալէս Մեթլուքն, եւ Մելիեուլքն, եւ լրաջուլքն, եւ ՚ի Հերեթու՝ Հերիսաւքն, եւ ի Ջ աւախելու՝ անախուրքն, եւ ի կախեթոյ՝ Թալախեցիքն, եւ ի |եղքն՝ 1 եխթիսայքն, եւ այլք որ մինչեւ ցայսօր սակս այսր պատճառի ()րբոլք կոչեցան, եւ ազգքն այնք՝ որք ፈ յառաջն նեւուք կոչեցան , այսինքն՝ ենացիք: Եւ արդ՝ մինչ այս այսպես լիներ, ապա յինքեանս Ժողովեցին զտումն բաց, եւ “ զօրս գումարեալ յարեան ՚ի վերայ ամենայն նեղչացն, եւ կոտորեալ Հալածական արարին ընդդիմանալով Պարսից , եւ յայնժամ՝ եղեւ խաղաղութի յաշխարհին յայնմիկ: վամն որոյ կարգեցին զնոսա, սպարապետ եւ զօ րագլուխ աՈնայն տան վրաց: ւ ՚ի Թագաորեն վրաց առաջին թագաւորին առնուասայ, առաւել պատուեցան ()րբէլեանքն: ()ի ՚ի վրաց աշխարՀին ոչ գոյր ոք նման նոցա, կամ՝ Հաճասար, բայց միայն ՚ի թագաւորն:

Եւ ահա զայս ծանեաք ընդ աղօտ ինչ` ի վրաց պատմութենէն : Րայց վամն նախանձուԳորգէ թագաւորին, ազգաւ ջնջեաց ոսա ՛ի վրաց աշխարՀին, ջնջեցին եւ զանուանս նոցա ՚ի պատմութենէն իւրեանց, եւ յամ` գրեանցն եւ յետ

des temps, ils furent appelés Orpoulk'h, c'est-à-dire, en arménien, Orpétatsik'h [les Orpélians], parce que c'étoit la coutume de la nation Géorgienne de désigner les familles nobles par un nom qui étoit dérivé de celui du lieu où elles habitoient; comme, par exemple, les Méthéoulk'h, les Mép'héoulk'h, les Mradchoulk'h; ceux de Héreth (17), qui s'appellent Héristhavk’h; ceux de Dchavakhethi (18), Dchavakhourk'h; ceux de Kakhethi, Thalakhetsik'h; ceux des Lezghis (Leghk'h), Lekhthisaïk'h (19); ceux qui, pour la raison que nous avons déjà rapportée, se sont appelés jusqu'à présent Orpoulk'h [les Orpélians ]; et enfin les familles qui furent d'abord nommées Djénévoulk'h, c'est-à-dire, en arménien, Djenatsik'h [Chinois] (20).

Pendant qu'on traitoit ainsi les Orpélians, ils s'occupoient de rassembler la nation Géorgienne. Ils réunirent les troupes, se soulevèrent contre les oppresseurs de la Géorgie, marchèrent contre les Persans, les vainquirent, les mirent en fuite, et rétablirent la paix dans le pays. Pour les récompenser de ces services, on les créa sbarabied (21) et généralissime de toute la nation. Sous le règne du premier roi de Géorgie, Pharhnovas (22), les Orpélians furent comblés de beaucoup plus d'honneurs encore; de sorte qu'excepté le roi, il n'y

avoit

personne, dans tout le pays, qui fût leur égal ou qui pût leur être comparé.

C'est là ce que nous avons trouvé en abrégé dans l'histoire des Géorgiens, parce que la jalousie du roi George a été cause que les Orpélians furent entièrement détruits dans le royaume (23), et que l'on fit même disparoître leur nom dans T'histoire, dans tous les livres, et jusque dans les églises.

կեղեցեացն: վ ամն որոյ եւ մեր քննեալ եւ տեղե կացեալ` ծ-անեաք զսակաւն ՛ի բազմաց ՚ի գիտօղ արանց, եւ ՚ի մնացեալ յիշատակարանաց , ուրեք ուրեքնաեւս եւ յաւանդութեանց նախնեացն իւրե անց, զոր ծանուցին Հարք որդոց` մինչեւ ցմեզ: Արդ՝ զի մտեալ էր յիշատակ նախնական զրու ցաբանութեանց նոցա . նաեւ ամնայ արիու թիւնք եւ գործք երեւելիք ՛ի տանն վրաց ազգին ()րբէլեանց՝ ՚ի նոցին ժամանակագրոցն՝ զոր ար Թլիս ցխուրպայ կոչեն: վամն այնորիկ մեք ոչ գիտացաք զորպեմն եւ զկարգ բանիցն. զի եւ ըստ կարգի շարաՀարեալ էաք ՚ի մատենիս: Րայց զո գտաք ՚ի Հայալեզու գիրս. սակաւք ինչ յիշատակ դիցուք ես եւ զվախճան կատարածի նոցա, զոր Հաւաստեաւ ծանոյց մեզ գեղեցիկ պաամութիւն Մխիթարայ լինեցւոյ:

C'est

C'est pour cela que nous n'avons appris que bien peu de chose, quoique nous nous soyons donné beaucoup de peine, et que nous ayons fait beaucoup de recherches, soit pour consulter des hommes instruits ou des mémoires historiques, ou bien encore pour recueillir par-tout les traditions qui se sont transmises de génération en génération jusqu'à nous. Nous avons aussi cherché avec soin dans les chroniques qu'on appelle K'harthlis-tskhoureba (24), les détails relatifs à l'ancienne histoire des Orpélians, ainsi qu'à la narration de leurs exploits et des belles actions qu'ils firent dans la Géorgie. Quoique, dans notre livre, nous nous soyons attachés à suivre l'enchaînement des faits, nous n'offrirons, sur ce point, aucun résultat satisfaisant, par les raisons que nous avons énumérées. Cependant, nous ferons connoître quelques renseignemens que nous avons trouvés dans les livres Arméniens, et nous y joindrons la narration de la destruction des Orpélians, qui est racontée avec exactitude dans la belle Histoire de Mekhithar Anetsi (25).

E

Tome II.

Դ1ԼՈՒԽ Ր:

Յաղագս թէ զի արդ եւ որպէս մաբանեալ Հայոց, Վրաց, եւ Յունաց, եւ յորում` թուի տան պատերազմ` ադ մեծամբոխ գնդին - իսմայ էլեան ՛ի ձեռն քաջին Լիպարտի՝ մատնելով ի պարտութի։

Արդ՝ ի Թուի փրկչին ռխը, եւ ՚ի Թուականու թեան Հայոցնղը, ՚ի արքայութե (2) Թադաւորացն՝ վրաց Դաւթի, եւ Հայոց գադկայ ( ահնշահի որ ի վանանդ. եւ ՚ի կայսերակալութեան Յունաց Մոնոմախին, տեսին նուաղեալ զազգա րիստո նէից Հագարած-ին Իսմայելացիքն. ձայն տուեալ միմեանց ՚ի որասն՝, ՛ի որազմասան՝, ՛ի յուԺաստան աշխարհի. եւ ի |արսս, եւ 1 րման՝, եւ ի Բուխարա, ՛ի Մազանդարան`, ՛ի յերաղ, ի Րաղդատ. եւ ՚ի ասրա. ի Հառան՝ եւ ի յԱտր պատական` եւ ժողովեցան անՀուն բազմութիւնք Պարսկաց, Խազկաց, որազմաց, եւ Արաբացւոց, եւ եւս Սկիւթացիք թուրքաստանաց, եւ նկեալ բանակեցան (8) ՚ի դաշտին կարնոյ՝ որ է Արզրում, անթի եւ անհամար բանակօք. եւ խորհեցան խոր Հուրդ, զոր ոչ կարացին Հաստատել, այսինքն բառնալ եւ ջնջել զկրօնս եւ զանունս փրիստոնէից ՛ի Հայոց, ի վրաց, եւ ի Յունաց աշխարՀին: չա Համբաւ դառնալուր եւ տիեզերակործ-ան Հռչակն Հասանէր յառաջագոյն առ կայսրն ու